"Hiến đăng sứ" - Cuốn sách phản địa đàng ám ảnh về nước Nhật trong thảm họa

Tập truyện ngắn Hiến đăng sứ (296 trang) là tác phẩm của Yoko Tawada, do Nguyễn Thị Ái Tiên và Nguyễn Đỗ An Nhiên biên dịch. Cuốn sách được Nhà xuất bản Phụ nữ Việt Nam phát hành trên toàn quốc cuối tháng 8.

Hiến đăng sứ xuất bản lần đầu tại Nhật Bản năm 2014, thuộc thể loại viễn tưởng, "phản địa đàng" (dùng để chỉ xã hội phát triển theo hướng tiêu cực). Nhưng khi đọc tác phẩm, độc giả cảm tưởng như Yoko Tawada viết về hiện thực xảy ra ở nước Nhật.

Tác phẩm gồm 4 truyện ngắn và một vở kịch, đặt trong bối cảnh Nhật Bản trải qua một cơn thảm họa khiến cuộc sống bị đảo lộn. Hiện tượng đột biến diễn ra khắp nơi và nước Nhật phải đóng cửa.

Tên tác phẩm gây nhiều tò mò lẫn khó hiểu cho độc giả. "Hiến đăng sứ" có nghĩa là sứ giả, được tuyển chọn để thực hiện một sứ mệnh nào đó.

Truyện đầu tiên và cũng dài nhất - Hiến đăng sứ - kể về một nước Nhật điêu tàn, người già không thể chết, cứ sống hoài đến mức quên luôn cả ý niệm chết. Mục đích sống duy nhất của họ dường như là nuôi nấng, bảo bọc thế hệ trẻ bệnh tật và chết yểu ngày một nhiều.

Lúc này, Nhật Bản phong tỏa cả nước, đồng thời các quốc gia khác cũng ngừng giao thương, hợp tác với Nhật.

Tác giả miêu tả các vấn đề của nước Nhật thông qua góc nhìn của ông Yoshino và chắt của ông - Mumei.

Nhật Bản muốn thoát khỏi nguy cơ đất nước sẽ biến mất, đã lập ra chương trình "Hiến đăng sứ" - chọn lọc và đưa một số trẻ em ra nước ngoài để nghiên cứu và tìm cách cải thiện cho thế hệ tương lai, thắp lên tia hy vọng cho đất nước đang bế quan tỏa cảng.

Trong truyện tiếp theo - Vi đà hộ pháp ở bất kỳ đâu, Yoko Tawada kể về mối quan hệ đồng tính của 2 người phụ nữ khi nước Nhật xảy ra một trận động đất kinh hoàng. Truyện như cuộc chơi chữ, từ đó bóc tách những tầng sâu trong tâm lý nhân vật.

Đảo bất tử là truyện thứ 3, được sáng tác với lối kể chuyện đan lồng giữa điểm nhìn cá nhân (nhân vật xưng "tôi") với điểm nhìn khách quan nhằm kể về một nước Nhật bị ảnh hưởng phóng xạ nặng nề.

Nhật Bản từ vị trí là một quốc gia được tôn trọng trở thành một đất nước với cái tên bị ghê sợ, gắn liền với "nhiễm độc".

Truyện thứ 4 có tên Bên kia bờ hạnh phúc, kể về nước Nhật - nơi người dân lần lượt rời khỏi. Truyện được kể dưới góc nhìn của Sede (một cựu thượng nghị sĩ), thông qua đó, độc giả thấy được nỗi lo lắng của tác giả về việc danh tính Nhật Bản có thể bị biến mất.

Cuối cùng là vở kịch Tháp Babel của các loài vật, trong đó các loài vật nói về sự tồn tại của chúng trong thế giới không còn bóng dáng con người.

Các nhân vật "tới hay lui cũng chừng ấy mặt người" nhưng Yoko Tawada đã đặt họ vào trong những không gian khác nhau liên tục khiến họ chưa bao giờ đứng yên.

Thế giới của tác giả - từ thực vật, đồ vật đến con người - dường như đều bị "đồng nhất" về tính chất: Cái này có thể trở thành cái kia, ta có thể trở thành nó, nơi này có thể nhập/tách vào nơi kia.

"Lạ hóa" tính chất của sự vật, hiện tượng được Yoko Tawada phát huy tối đa qua các trang văn. Chính thủ pháp này đã phác thảo nên một nước Nhật trong tâm tưởng của tác giả như đang trên bờ vực của sự sụp đổ, trượt dài với tốc độ đau lòng. 

Dưới lớp vỏ ngôn từ của nữ văn sĩ, mọi thứ nhòe mờ ranh giới, bỗng xoắn quyện và đan lồng vào nhau. Tất cả tạo nên một hình thức cực uyển chuyển đối lập hoàn toàn với hiện thực khốc liệt mà cô vẽ nên, khiến Hiến đăng sứ trở thành một tác phẩm lạ lùng nhưng hấp dẫn.

Với độc giả từng đọc qua các tác phẩm "phản địa đàng" u ám nhất - như Chuyện người tùy nữ của Margaret Atwood, 451 độ F của Ray Bradbury… - sẽ bắt gặp lại trong Hiến đăng sứ của Yoko Tawada sự biến ảo của một cây bút tài năng. Cô như "phù thủy" có khả năng hư cấu nên những biểu tượng đầy ám ảnh, vô cùng phi lý.

Thông qua Hiến đăng sứ, Yoko Tawada nhìn thấy một nước Nhật u ám, bất định. Nhưng sự lo lắng của cô không thuần túy dựa trên một trào lưu văn học hay thuần văn học nào, mà nó xuất phát từ điều duy nhất: Tình yêu của cô đối với nước Nhật.

Hiến đăng sứ là một tác phẩm "phản địa đàng" đầy mê hoặc, được viết với giọng điệu điềm tĩnh như không, không cố tình gây sốc, chỉ là biến cái bình thường thành kỳ lạ và kỳ lạ thành bình thường. Điều này sẽ hấp dẫn độc giả ngay khi lật mở những trang đầu tiên.

The New York Times nhận xét ngôn ngữ của Yoko Tawada "đẹp tựa trăng sao", "chưa bao giờ hấp dẫn đến thế - sáng rực đến mức lấp lánh".  

Còn The Guardian nhận định: "Một tiểu thiên anh hùng ca về khủng hoảng sinh thái, chính kịch gia đình và giả tưởng tự biện. Mối quan tâm của Tawada vừa châm biếm nhưng cũng vừa bi kịch.

Chính cách nhìn có phần lạ hóa đến mức lệch lạc này, giữa hiện thực có phần nghiệt ngã nhưng được mô tả qua ngôn ngữ uyển chuyển, đã khiến Hiến đăng sứ trở thành cuốn sách độc nhất vô nhị".