Độc đáo lễ hội bà chúa Then của người Tày, Nùng và Thái

Tục thờ cúng chúa Then là một loại hình văn hóa tâm linh dân gian có sức sống khá mãnh liệt trong đời sống cộng đồng các dân tộc Nùng, Thái và Tày. Then có nghĩa là “Thiên”, người Tày quan niệm chúa Then là đại diện cho thần tiên, cầu nối tâm linh của con người tới đất trời.

Tục thờ Then còn lôi cuốn bằng nghệ thuật biểu diễn của nghệ nhân, không gian, thời gian. Diễn xướng Then là loại hình nghệ thuật biểu diễn tổng hợp của nhiều hình thức diễn xướng. Là tổng thể bao gồm nhiều yếu tố khác nhau như tín ngưỡng xã hội và văn hóa nghệ thuật, nhập đồng, nhảy múa, hóa vàng, dâng lễ.

Tất cả các vị thần trong quan niệm dân gian khi vào trong Then đều được hình tượng hóa như những nhân vật có thật. Ngoài tổ tiên, tổ sư là những nhân vật có thực đã khuất, các vị thần linh khác trong Then đều có dáng vẻ riêng...

Chúa Then khác với văn hóa Đạo Mẫu vì có ngày sinh ngày hóa. Đền Nam Thiên Tứ Thánh thuộc xã Hương Sơn (Bắc Giang) được coi là chốn tổ của chúa Then trong Đạo Mẫu Việt Nam. Ông Bùi Quang Lưu - người trẻ nhất Việt Nam đã tôn thờ chúa Then quy mô và nghiêm trang thuộc bậc nhất thờ bà chúa Then mà hậu duệ còn tận đến ngày nay là ông Vương Văn Bình và Trịnh Thị Núi.

Ông Bùi Quang Lưu thủ nhang đồng đền Nam Thiên Tứ Thánh cho biết, bà chúa Then tín ngưỡng bản địa thờ thần trên rừng núi, đặc biệt đối dân tộc Nùng thờ chúa Then cũng giống tín ngưỡng thờ các vị chúa Sơn trang. Chúa Then hành nghề tạo phúc, nhiều dòng họ thờ gọi Then Then tổ (kế tử truyền tôn).

Vào hồi tháng 3/2017, Bộ trưởng Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch cũng đã thay mặt Chính phủ ký hồ sơ “Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam” trình Tổ chức Khoa học, Giáo dục và Văn hóa của Liên hợp quốc (UNESCO) xem xét đưa vào Danh sách di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

Một số hình ảnh trong Lễ hội bà chúa Then:

Hà Tùng Long - Trần Hoàn

Ảnh: Trần Hoàn