Độc đáo lễ cấp sắc của người Dao Quần Chẹt ở Thanh Hóa

Cuộc sống hiện đại với nhiều đổi thay đã khiến bản sắc văn hóa của nhiều dân tộc dần mai một. Tuy nhiên, đồng bào dân tộc Dao miền Tây xứ Thanh luôn có ý thức gìn giữ và bảo tồn lễ cấp sắc - một nghi lễ không thể thiếu để công nhận sự trưởng thành của người đàn ông dân tộc Dao.

Đồng bào Dao ở Thanh Hóa có hai nhóm chính là Dao tiền cư trú ở vùng núi cao, tập trung chủ yếu ở Mường Lát và Dao Quần chẹt sinh sống chủ yếu ở một số làng thuộc huyện Cẩm thủy. Người Dao ở Thanh Hóa hiện có khoảng trên 7000 người.

Lễ cấp sắc là Theo tiếng địa phương, cấp sắc được gọi là “quá tang” hay “quá tăng” có nghĩa là trải qua lễ soi đèn, soi sáng người được thụ lễ trong tiến trình cấp sắc. Lễ cấp sắc thường diễn ra vào dịp cuối năm hoặc tháng Giêng (âm lịch) gồm có nhiều bậc như 3 đèn, 7 đèn và 12 đèn. Ông thầy trong lễ cấp sắc phải là thầy cao tay, ngày tháng cấp sắc được chọn rất cẩn thận, phải là ngày hợp tuổi và đẹp. Người được cấp sắc cũng phải thuần thục các nghi lễ trong các bản sắc. Trước khi hành lễ, người cấp sắc phải kiêng khem như không được ăn những thứ dùng để cúng, không chửi bậy, không được quan hệ vợ chồng hay tơ tưởng đến nữ giới.

Do tổ chức lễ trên phạm vi làng xã rất tốn kém nên người Dao một số nơi thường để đến khi kết hôn xong mới làm lễ cấp sắc và cho phép anh em trong nhà hoặc họ hàng thân thiết được tổ chức lễ cấp sắc cùng một lúc.

Cũng tùy theo kinh tế trong gia đình mà lễ cấp sắc có thể làm sớm hay muộn. Nhiều trường hợp gia đình khó khăn đến khi có con cái lấy vợ, lấy chồng rồi mới có thể làm cho mình lễ cấp sắc. Nhưng dù khó khăn đến mấy, người đàn ông bắt buộc trong đời phải làm lễ cấp sắc nếu không theo quan niệm của người Dao thì chưa cấp sắc thì chưa được công nhận và khi chết sẽ không được cúng.

Bà Dương Thị Hiền (63 tuổi, xã Cẩm Bình, huyện Cẩm Thủy) chia sẻ: “Nhà tôi có hai con trai, thằng lớn đã được làm lễ cấp sắc năm ngoái rồi chỉ còn thằng em là chưa làm được. Do để làm được lễ cấp sắc vô cùng tốn kém nên phải để kinh tế ổn định mới làm. Thời chúng tôi nghèo đói nên hầu hết khi sinh con đẻ cái nuôi chúng lớn dựng vợ gả chồng xong, bố mới làm được cái lễ cấp sắc. Nhưng những năm gần đây, kinh tế không còn khó khăn như trước nên đàn ông người Dao chúng tôi bây giờ được làm lễ cấp sắc sớm. Nhiều người chỉ cần lấy vợ xong vài năm là có thể làm được lễ cấp sắc rồi”.

“Trong mỗi lễ cấp sắc thường có 6 thầy cúng, trong đó có 3 thầy chính và 3 thầy phụ. Thầy chính thứ nhất (thầy cả) thường mặc áo thêu hình rồng và nhiều họa tiết trang trí, thầy thứ 2 mặc áo màu vàng, thầy thứ 3 mặc áo màu đỏ. Trong suốt quá trình thực hiện nghi lễ, 3 thầy phụ có trách nhiệm giúp các thầy chính mặc áo và thay áo” - ông Dương Kim Khang (73 tuổi, xã Cẩm Bình, Cẩm Thủy) cho biết.

Người Dao quan niệm, trong lễ cấp sắc không thể thiếu hai thứ để cúng đó là đầu lợn và gà. Nguyên liệu để làm một lễ cấp sắc bao gồm: gạo nếp làm bánh, làm oản; lợn, rượu, gà lễ, vàng tiền… và không thể thiếu bộ quần áo của người đàn ông dân tộc Dao. Tuy nhiên, ngoài các lễ vật, còn chuẩn bị thêm lương thực, thực phẩm và vài mươi lít rượu ngon để khao họ mạc, bạn bè và mọi người. Trung bình mỗi gia đình để tổ chức được một lễ cấp sắc cũng phải mất 3-4 tạ lợn và khoảng chục con gà trở lên. Trong những ngày lễ thì mời anh em, họ hàng đến chứng kiến và ăn cỗ.

Lễ cấp sắc thường diễn ra trong 3 ngày. Trong ba ngày này, người đàn ông được cấp sắc không được ngủ mà phải thức cả ngày cả đêm. Ngày thứ nhất, lễ cấp sắc diễn ra ở ngoài trời. Ngày thứ 2 người thụ lễ vào nhà để nghe thầy cả đọc các loại sách cúng, thầy cả đọc lệnh cấp sắc, được các thầy dạy múa chuông, múa sa ma,… lúc này người thụ lễ đã trở thành con người mới cả về thể xác và tâm hồn. Ngày cuối cùng, người đã được công nhận là con cháu Bàn Vương tiến hành tạ ơn tổ tiên theo đúng nghi lễ. Kết thúc lễ cấp sắc , người đàn ông sẽ nhận được một mảnh giấy do thầy cúng trao chứng nhận đã được cấp sắc rồi.

Mảnh giấy chứng nhận này được người Dao quan niệm không thể để cho ai xem ngoài hai vợ chồng và thầy cúng. Họ sẽ cất cẩn thận ở trong rương, trong hòm, khi có công việc gì cần thiết liên quan mới lấy ra.

Đối với người đàn ông dân tộc Dao, lễ cấp sắc đánh dấu bước ngoặt lớn trong cuộc đời, từ đó trở thành người có tâm, có đức, biết lẽ phải trái ở đời, hướng tới việc thiện, không làm điều ác, được coi là người đàn ông đã trưởng thành có đủ thẩm quyền tham gia các công việc của cộng đồng.

Lễ cấp sắc giúp con người nhận thức đúng đắn về bản thân, về cách sống có nhân cách, có đạo đức, có trách nhiệm đối với gia đình và xã hội. Không những vậy, còn thể hiện khát vọng của người Dao về một cuộc sống sung sướng, ấm no và hạnh phúc, chứa đựng những giá trị nhân bản mang tính hướng thiện và có ý nghĩa giáo dục vô cùng sâu sắc sâu sắc, thắt chặt tình đoàn kết, tinh thần tương thân tương ái của đồng bào Dao ở Việt Nam.

Nguyễn Thùy