Điều tiếc nuối của điệp viên Phạm Xuân Ẩn

Gs Larry Berman (cười): Đỗ Hùng là một phóng viên rất giỏi. Anh ấy không ngừng đặt ra các câu hỏi sắc sảo. Nhưng tôi có thể nói rằng không có bí mật nào cả. Có một hai chuyện mà Ẩn có chia sẻ với tôi nhưng tôi sẽ không bao giờ nói với bất kỳ ai. Bởi vì những chuyện này không phải bí mật gì ghê gớm cả mà nó mang tính cá nhân về một vài người. Chừng nào họ còn sống thì tôi không thể kể những câu chuyện đó được.

Nhưng có thể khẳng định những gì mà Phạm Xuân Ẩn có thể chia sẻ với tôi về những bí mật trong đời tình báo của ông ấy, tôi đã đưa cả vào trong ấn bản mới này. Và trong bộ phim sắp tới về Phạm Xuân Ẩn, chúng tôi cũng sẽ cố gắng bổ sung thêm một số tình tiết mới.

Gs Larry Berman: Tôi nghĩ rằng những chi tiết mới không đủ để xuất bản một ấn bản cập nhật mới. Bản dịch lần này đã cập nhật rất nhiều tư liệu mới và góc nhìn mới rồi. Tôi đang cân nhắc về khả năng viết một cuốn sách về lưới tình báo H.63. Tư Cang (trưởng nhóm tình báo H.63) chẳng hạn, là một nhân vật rất thú vị, đúng không? Ông ấy đã bày tỏ sự hứng thú đối với đề án này. Chỉ có một vấn đề đối với tôi là Ẩn có thể nói tiếng Anh rất tốt, vì thế tôi có thể nói chuyện dễ dàng với ông ấy. Nhưng hầu hết các thành viên khác của H.63 không nói được tiếng Anh giỏi như Ẩn. Điều đó sẽ khó khăn hơn cho tôi vì tôi không nói được tiếng Việt. Vì thế, tôi vẫn đang nghĩ xem phải làm như thế nào.

Một lần nữa tôi muốn độc giả hiểu rằng tôi không còn bí mật lớn nào để che giấu. Tôi đã cố gắng đưa tất cả vào cuốn sách, trừ những điều riêng tư mà Ẩn chia sẻ với tôi, vốn không phải là những chuyện động trời gì.

Gs Larry Berman: Câu hỏi này đã động đến điểm cốt lõi của Phạm Xuân Ẩn: đó là ông ấy đang che dấu một vai diễn trong nội tâm. Làm thế nào mà ông ấy làm được điều đó. Tôi và Ẩn đã trò chuyện rất nhiều về điều này. Để tồn tại, Ẩn phải trở thành mặt nạ của chính mình. Để thành công trong vai trò một điệp viên, ông ấy phải trở thành một nhà báo kỳ cựu. Và ông ấy đã hoàn toàn trở thành con người vỏ bọc đó bởi vì ông ấy đã không phạm phải một sơ xuất nào cả. Vậy đó, bằng cách trở thành con người đó và sống với cái mặt nạ đó trong suốt một thời gian dài, Ẩn đã là một điệp viên thành công.

Vấn đề là hậu quả xảy đến với Ẩn khi chiến tranh qua đi. Bởi vì lúc đó, Ẩn không còn phải làm một điệp viên nữa. Vậy lúc này ai là Phạm Xuân Ẩn? Ông ấy không biết bởi vì theo nhiều cách khác nhau, ông ấy đã sống trong vỏ bọc của mình và trở thành một người khác trong một thời gian quá dài. Ông ấy sẽ trở lại là ai đây? Nếu ông ấy phải trở lại con người trước kia của mình thì đó là một chàng thanh niên 25 tuổi, mà giờ ông ấy đã 50 rồi. Ẩn đã phải sống với điều đó trong suốt phần đời còn lại của mình.

Gs. Larry Berman: Trong cuốn sách của mình, tôi đã thảo luận khá kỹ về hai câu hỏi này. Câu hỏi thứ nhất: “Ẩn có bàn luận với tôi về những suy tư của ông ấy về Việt Nam sau chiến tranh không?”. Câu trả lời là có. Và tôi không nghĩ có gì bí mật trong chuyện này, rằng ông Ẩn cảm thấy khá thất vọng. Ông ấy đã nghĩ rằng tiến trình hòa giải sẽ diễn ra nhanh chóng giữa Nam và Bắc, giữa Việt Nam và Mỹ. Rồi ông ấy nhận ra mình thật sự ngây thơ khi nghĩ vậy. Một thời gian dài, Ẩn cảm thấy lạc lõng trong cuộc sống mới.

Có một lần, tôi hỏi ông ấy rằng ông có cảm thấy hối tiếc vì đã quay về Việt Nam mà không ở lại Mỹ không. Ông ấy trả lời rằng ông ấy chưa bao giờ hối tiếc về điều đó. Trở về là nghĩa vụ và trách nhiệm của ông. Toi cũng hỏi rằng ông có tiếc là đã không rời Việt Nam cùng vợ con vào năm 1975 không. Ông ấy nói rằng ông ấy có tiếc nhưng ông ấy không thể bỏ lại mẹ mình. Lúc đó mẹ ông Ẩn đã già yếu và không thể ra đi cùng gia đình được. Đó là lý do cuối cùng chỉ có vợ và con ông đi thôi. Còn ông Ẩn phải chờ chỉ đạo từ Hà Nội về việc liệu ông ấy có nên sang Mỹ và tiếp tục nhiệm vụ, có lẽ là báo cáo những gì diễn ra ở Mỹ.

Ẩn không bao giờ hối tiếc về việc đã tham gia cách mạng hay về những gì mình đã làm. Ông ấy chỉ tiếc rằng giá như sau chiến tranh, mọi việc xảy đến với Việt Nam theo chiều hướng tốt đẹp hơn và tránh được những sai lầm mà sau này nhiều nhà lãnh đạo đã thừa nhận. Ông ấy đã nói rất nhiều với tôi về việc này.

Và Ẩn cũng rất buồn khi mình không có cơ hội trở lại thăm California và trường đại học mà ông ấy đã theo học. Khi tôi gặp Ẩn lần đầu, ông ấy mang theo một cái hộp, trong đó cất giữ tất cả những kỷ vật khi ông còn là một sinh viên ở California. Chiếc hộp này có vị trí riêng tư quan trọng nhất trong cuộc đời ông ấy. Bạn có thể hiểu được rằng, nó có ý nghĩa như thế nào đối với Ẩn. Tôi nghĩ có lẽ đó là tiếc nuối lớn nhất của ông về mặt cá nhân.

Gs Larry Berman: Phạm Xuân Ẩn đã hoạt động trong vỏ bọc của một nhà báo, vì thế ông ấy đã được trải nghiệm cách thức làm báo theo kiểu Mỹ, sự tự do ngôn luận, khả năng nghĩ và viết theo một lối khác hẳn. Ẩn mong ước những điều đó sẽ đến với Việt Nam. Đó là giấc mơ của ông ấy. Khi chiến tranh qua đi, ông ấy nghĩ rằng người ta sẽ quay sang nói với ông ấy rằng: “Được rồi, những gì ông đã học rất hữu ích, vậy ông nghĩ gì về báo chí, về những cách thức tư duy mới đã giúp ông trở thành một tính cách thú vị và lôi cuốn như thế”. Nhưng rồi Ẩn cảm nhận được rằng không ai thực sự hứng thú với những điều đó cả. Ông ấy không thể thực hành những kỹ năng của mình. Ông ấy cũng không thể tiếp tục làm báo nữa. Ẩn cảm thấy rất mâu thuẫn và vì thế ông ấy phải im lặng.

Ý tôi là những gì đã xảy ra là vì Ẩn đã làm một cuộc đánh đổi. Tôi đã viết về điều này trong cuốn sách. Ông ấy chấp nhận im lặng. Đổi lại, chính phủ cho phép con trai cả của ông ấy được đi Mỹ du học ngành báo chí. Phạm Xuân Hoàng Ân giành được học bổng Fulbright và quay trở lại Việt Nam. Vậy là con trai ông đã có đủ mọi điều kiện để sống cuộc đời mà Ẩn không thể. Ngày hôm nay, con trai Phạm Xuân Ẩn đang sống trong giấc mơ đó. Hoàng Ân là một trong những người quan trọng của một nước Việt Nam mới, một người phát ngôn xuất sắc cho cả Việt Nam và Mỹ.

Gs Larry Berman: Vâng, đó là một thay đổi lớn, một Việt Nam mới. Nếu là 10 năm trước, chắc cuốn sách này không thể xuất bản. Tôi cũng rất hy vọng một ngày nào đó, chúng ta có thể được đọc tất cả các báo cáo của Phạm Xuân Ẩn. Một số sử gia trẻ có thể viết sách và độc giả khi đọc sách của họ sẽ bảo rằng: ồ, tôi nhớ rằng nhiều năm trước ông Larry Berman cũng có viết sách về ông Ẩn. Nếu ông ấy được tiếp cận tất cả các báo cáo này, chắc ông ấy có thể viết một cuốn sách hay hơn.

Và tôi cũng muốn chia sẻ với khán giả sự hào hứng của mình khi tôi gặp nhà biên kịch cho 30 tập phim về ông Ẩn dựa trên cuốn sách này. Tôi nghĩ bộ phim này sẽ rất hấp dẫn bởi nó trung thành với cuộc đời của Phạm Xuân Ẩn ở cấp độ cá nhân.

Gs Larry Berman: Ồ, nếu nói về điều này thì phải mất 2 tiếng nữa để trả lời, bởi có rất nhiều điều tôi nuối tiếc đã không hỏi Ẩn. Bởi vì bây giờ tôi đã am hiểu nhiều chuyện hơn và lẽ ra tôi nên hỏi ông ấy kỹ hơn: Một số huân chương mà ông ấy được trao tặng mà tôi thậm chí không biết cho đến khi cuốn sách ra mắt. Tôi cũng muốn biết nhiều hơn về vai trò của Ẩn trong chiến dịch Lam Sơn 719, một chiến dịch quân sự rất quan trọng mà bây giờ chúng ta đã biết phần đóng góp của Ẩn. Giá mà tôi có thể hỏi ông ấy về báo cáo mà ông ấy đã viết. Tôi cũng muốn hỏi về một số vấn đề liên quan đến CIA.

Gs Larry Berman: Tôi mừng vì bạn đã hỏi câu này. Bộ phim truyền hình này có 30 tập, được chế tác dựa trên cuốn sách của tôi. Vì vậy, nó không phải là phim tài liệu lịch sử. Nó là một bộ phim truyền hình nhiều tập, cho nên chất kịch tính đậm nét hơn nhiều. Nhà biên kịch Phạm Thùy Nhân có cách viết khác hẳn với các phim tài liệu lịch sử.

Bộ phim sẽ không xây dựng dựa theo trật tự tuyến tính như trong cuốn sách. Đó là một câu chuyện về một số phận, một tính cách và về tình yêu: tình yêu của Ẩn đối với đất nước, tình yêu với người bạn gái ở California, tình yêu đối với người vợ và gia đình, và cả tình yêu đối với giấc mơ của Phạm Xuân Ẩn. Hi vọng là bộ phim sẽ hấp dẫn người xem. Nhà sản xuất Cát Tiên Sa muốn làm một bộ phim kịch tính, chứ không phải là một show lịch sử nhàm chán.

Gs Larry Berman: Vâng, dự định của tôi là sẽ công bố tất cả các băng ghi âm này. Tôi sẽ để mọi nhà nghiên cứu trên thế giới có thể tiếp cận với chúng. Việc công bố sẽ diễn ra trong thời gian rất ngắn sắp tới để mọi người có thể nghe được tiếng ông Ẩn bất kỳ lúc nào. Tôi rất hạnh phúc vì điều đó.

Gs Larry Berman: Cuốn sách viết về nghề tình báo và về một nhà tình báo nhưng câu chuyện lớn hơn thế là về cuộc đời của một con người, về cách thức mà ông ấy đã đàm phán, các xung đột và thách thức của cuộc đời ấy và làm thế nào mà cuộc đời ấy trở nên phi thường. Bởi thế, đó là câu chuyện về lòng yêu nước, về sự tận tụy phục vụ quốc gia, về tình báo và hòa giải.

Tôi muốn cho các bạn xem bức ảnh này. Đây là bức ảnh chụp Ẩn và con trai ông ấy trên con tàu chiến Mỹ đầu tiên thăm cảng Sài Gòn kể từ khi chiến tranh kết thúc, vào năm 2003. Ẩn là khách VIP. Trong cuốn sách, Ẩn có nói rằng ông ấy có thể hạnh phúc mà nhắm mắt xuôi tay trong ngày hôm ấy bởi vì chiến tranh đã thực sự đi qua, và Việt Nam và Mỹ đang trên đường đi tới một tình bạn và sự hòa giải đích thực. Mọi thứ ông ấy đã làm đã đạt tới đỉnh cao và ngày hôm ấy.

Vâng, câu chuyện của Phạm Xuân Ẩn là câu chuyện của một điệp viên hoàn hảo, nhưng cũng là câu chuyện phi thường của một con người đã đi từ vị thế một điệp viên hàng đầu, một vị tướng, một người anh hùng trong cuộc cách mạng trở thành một trong những người quan trọng nhất đóng góp vào tiến trình hòa giải giữa hai đất nước cựu thù. Đó là một câu chuyện thật khó tin!

Theo VietNamNet