Công tác trùng tu các đền tháp ở Mỹ Sơn mang lại giá trị gốc của di sản

Theo ông Hoàng Đạo Cương, Phó viện trưởng phụ trách Viện Bảo tồn di tích (Bộ VH-TT&DL), trong lĩnh vực bảo tồn di tích tại Việt Nam hiện nay, công tác trùng tu các di tích kiến trúc đền tháp của người Chăm vẫn đang trong giai đoạn xác định các nguyên tắc, định hình các giải pháp kỹ thuật, vật liệu tu bổ và giải pháp can thiệp.

Ông Cương cho rằng, Khu di tích Mỹ Sơn là nơi ghi nhận rõ rệt nhất các dấu ấn kỹ thuật của quá trình phát triển và định phương pháp trùng tu kiến trúc đền tháp Chăm qua các giai đoạn khác nhau.

Những năm 1981-1985, chương trình hợp tác Việt Nam - Ba Lan về trùng tu di tích với sự tham gia của Trung tâm Bảo quản tu bổ di tích Trung ương (Viện Bảo tồn di tích ngày nay) đã đạt được những kết quả đáng kể, đóng góp quan trọng trong gìn giữ di sản kiến trúc Chăm.

Nhiều đền tháp ở Mỹ Sơn đã được trùng tu theo phương pháp tái định vị và gia cố các thành phần đã bị đổ nát. Các nguyên tắc và giải pháp kỹ thuật ban đầu này đã đóng góp quan trọng vào công cuộc giữ gìn di sản kiến trúc Chăm, góp phần để đền tháp Chăm ở Mỹ Sơn trở thành Di sản văn hóa Thế giới.

Trong những năm 1997-2000, thực hiện dự án “Khảo sát, khoanh vùng bảo vệ và quản lý Khu di tích kiến trúc và khảo cổ học Mỹ Sơn”, các chuyên gia Ý đã khảo sát, đánh giá ảnh hưởng của các yếu tố khác nhau như điều kiện địa vật lý, địa chất, thủy văn... tới thực trạng bảo tồn của khu di tích, đặc biệt là các nghiên cứu khám phá về gạch xây, chất kết dính và kỹ thuật xây dựng gốc.

Trên cơ sở các kết quả nghiên cứu này, Chính phủ Ý đã tài trợ kinh phí, với sự bảo trợ của UNESCO, tiếp tục triển khai dự án “Bảo vệ Di sản thế giới Mỹ Sơn - Thuyết trình và tập huấn ứng dụng các chuẩn mực quốc tế trong trùng tu tại nhóm tháp G - khu di tích Mỹ Sơn”.

Cùng với việc tiến hành nghiên cứu và phát lộ khảo cổ học trên diện tích hơn 1.800m2, hơn 3.000 hiện vật khảo cổ và mảnh vỡ kiến trúc đã được thống kê, phân loại, các phế tích kiến trúc ở nhóm tháp G đã được tu bổ, gia cố bền vững.

Những giải pháp kỹ thuật được áp dụng ở dự án trùng tu nhóm tháp G là một bước tiến nổi bật, dựa trên kết quả nghiên cứu khoa học bài bản được thể hiện qua việc sử dụng gạch phục chế và đặc biệt là chất kết dính có nguồn gốc thực vật.

Theo các chuyên gia Việt Nam và Ý, về cơ bản, những quan điểm và định hướng áp dụng bảo tồn, trùng tu các di tích tại Mỹ Sơn được áp dụng từ giai đoạn trước, vẫn được thống nhất và tiếp nối. Mặc dù có sự khác biệt trong việc sử dụng vật liệu trùng tu, song các giải pháp trùng tu cơ bản áp dụng ở dự án vẫn là gia cố, tái định vị, bảo quản, tu sửa nhỏ và phục hồi có chừng mực.

Từ năm 2011-2015, Viện Bảo tồn di tích đã triển khai thực hiện dự án trùng tu bảo tồn tháp E7, một trong số các kiến trúc Kosa grha có mái cong hình thuyền còn nguyên vẹn nhất về hình dáng kiến trúc.

Dự án này là bước thực tiễn hóa, ứng dụng các kết quả nghiên cứu về vật liệu xây dựng và chất kết dính do Viện Bảo tồn di tích thực hiện, tiếp nối kết quả chương trình hợp tác nghiên cứu chung với các chuyên gia Ý.

Quy trình kỹ thuật, các giải pháp can thiệp đã được thực nghiệm qua thực tế trùng tu, theo phương pháp trùng tu khảo cổ học kết hợp tái định vị, gia cố, được thực hiện bài bản và khoa học đã mang lại hiệu quả cao về bảo tồn.

Đây là kết quả rất quan trọng, thể hiện sự tiếp nối phương pháp trùng tu đã được thực hiện ở nhóm tháp G, đồng thời khẳng định công tác trùng tu các đền tháp ở Mỹ Sơn đã sang một giai đoạn mới, ở một cấp độ cao hơn về khoa học.

Những giải pháp trùng tu mang lại điều gì cho khu đền tháp Mỹ Sơn? Ông Phan Hộ - Giám đốc Ban quản lý di tích Mỹ Sơn cho rằng, hội thảo lần này là để khẳng định lại một lần nữa hiệu quả các biện pháp kỹ thuật trong việc trùng tu di tích và các hệ thống tháp Chăm ở VN nói chung và Mỹ Sơn nói riêng. Trên cơ sở đó thống nhất các giải pháp vật liệu để tiến hành trùng tu các di tích trong thời gian đến.

Theo ông Hộ, tại hội thảo lần này, các chuyên gia trùng tu khẳng định tháp Chăm phải theo quy trình đặc biệt. Đầu tiên là phải khảo sát, khai quật… trên cơ sở dữ liệu thu thập được có tác động trùng tu cho chính xác. Thứ 2, trùng tu nhưng không làm thay đổi giá trị gốc của di sản, còn phục hồi thì tránh phục hồi toàn bộ mà phải phục hồi từng phần với mục đích là không làm mới, biến dạng và thay đổi giá trị gốc của di tích.

Qua những lần trùng tu, giá trị di tích tăng lên như thế nào? Ông Phan Hộ cho rằng, nhờ quá trình trùng tu làm cho di tích ổn định, không tiếp tục xuống cấp, hư hại và chịu ít nhất về mặt tác động của thiên nhiên, con người vào di tích.

“Trùng tu làm cho di tích bền vững nhưng không thay đổi giá trị gốc và nó còn làm cho giá trị gốc được thể hiện rõ nét. Thông qua việc trùng tu, tôn tạo di tích để mọi người hiểu giá trị quý giá của ông cha ta để lại”, ông Phan Hộ nói.

Công Bính