Bob Dylan: Nhạc sĩ đầu tiên trong lịch sử đoạt… Nobel Văn học

Việc huyền thoại âm nhạc người Mỹ Bob Dylan vừa nhận được giải Nobel Văn học đã trở thành một hiện tượng gây bão trong văn đàn thế giới khi lần đầu tiên lời ca trong âm nhạc được coi như thi tứ trong văn chương, và lần đầu tiên một nhạc sĩ giành được giải Nobel Văn học.

Dù vậy, không có ai tranh cãi về tính hợp lý, về sự xứng đáng của chủ nhân giải thưởng năm nay. Bob Dylan hoàn toàn xứng đáng với giải thưởng này, và sự ngỡ ngàng khi cái tên Bob Dylan được xướng lên chỉ càng khiến giải Nobel Văn học trở nên hấp dẫn hơn bởi sự bất ngờ, khó đoán, sự nghiệp của Bob Dylan cũng vừa có thêm một trái ngọt tuyệt vời.

Trong sự nghiệp hoạt động nghệ thuật trải dài hơn nửa thế kỷ của mình, Bob Dylan cũng có vài lần cầm bút sáng tác văn chương, nhưng đó không phải là lý do giúp ông nhận được giải thưởng văn học danh giá nhất hành tinh.

Nhắc đến Bob Dylan, người ta phải nói đến sự nghiệp âm nhạc, một ca sĩ - nhạc sĩ huyền thoại, từ lâu, đã nhận được sự ngưỡng mộ của giới phê bình và công chúng vì những cấu tứ đầy chất thơ trong ca từ do ông sáng tác.

Sự lựa chọn đầy bất ngờ của Viện hàn lâm Thụy Điển đã tạo nên một hiệu ứng mạnh đối với truyền thông và công chúng, một sự bất ngờ thú vị đến từ việc ghi nhận những đóng góp của một nhạc sĩ đối với… thi ca.

Trước nay, giải Nobel Văn học chỉ trao cho những tác giả sáng tác thơ văn, Bob Dylan là nhạc sĩ đầu tiên nhận được vinh dự là chủ nhân của giải thưởng văn chương danh giá nhất hành tinh. Viện hàn lâm Thụy Điển so sánh những nhạc phẩm của Bob Dylan như những áng thơ của văn học Hy Lạp cổ đại.

Bob Dylan sáng tác nên những nhạc phẩm đầy thi tứ đó trước hết để biểu diễn, không phải để… đọc, nhưng quả thực, cấu tứ đầy ý vị trong ca từ của ông đã khiến người nghe say lòng và ở những thập niên trước, khi máy tính, Internet còn chưa phổ biến, các lời bài hát do Bob Dylan sáng tác thường được tập hợp lại đem in thành sách để đáp ứng nhu cầu của công chúng.

Trong số những người tìm mua sách in lời bài hát của Bob Dylan, không ít người đã tìm thấy trong đó những ý thơ dạt dào vượt ra ngoài khuôn khổ của lời hát.

Bà Sara Danius, thư ký thường trực của Viện hàn lâm Thụy Điển đã chia sẻ với báo giới trước chiến thắng của Bob Dylan rằng: “Nếu chúng ta nhìn lại 5000 năm trước, chúng ta sẽ nhớ đến những nhà thơ vĩ đại của Hy Lạp cổ đại như Homer và Sappho. Họ viết nên những áng thơ để đem đọc trình diễn trước công chúng, và đó cũng là cách mà Bob Dylan đã làm”.

“Cho tới hôm nay, chúng ta vẫn đọc thơ của Homer và Sappho, và chúng ta vẫn yêu thích những áng thơ đó. Bob Dylan đã viết thơ để công chúng nghe, nhưng cũng rất tuyệt vời nếu bạn được đọc những bài hát của ông ấy và xem đó như thể là thơ”.

Sự lựa chọn phi truyền thống của Viện hàn lâm Thụy Điển hiện đang gây sốt trong văn đàn thế giới, cho thấy ủy ban trao giải đang nới rộng những tiêu chuẩn xét giải.

Thực tế, Bob Dylan đã luôn xuất hiện trong danh sách những cái tên được kỳ vọng nhận giải Nobel Văn học do công chúng bình chọn trên những trang cá cược hợp pháp bên lề mỗi mùa trao giải Nobel.

Dù vậy, không ai dám tin rằng ông có cơ hội thực sự để nhận được giải thưởng này, và vì vậy, tỉ lệ cược dành cho Bob Dylan cũng thường ở mức không cao. Người ta nhớ đến ông như một sự trân trọng và ghi nhận; còn giờ đây, điều không thể đã thành sự thật.

Ngay từ năm 2013, nhạc sĩ người Anh Bill Wyman - cựu thành viên ban nhạc Rolling Stones - đã nói về Bob Dylan rằng: “Nếu Viện hàn lâm Thụy Điển không ghi nhận Bob Dylan - một nhà thơ biểu tượng cho những chuyển dịch văn hóa quan trọng nhất của nửa sau thế kỷ 20 - thì họ đã bỏ lỡ mất cơ hội tuyệt vời nhất để tôn vinh một nhà thơ của văn hóa đại chúng”.

Trong lịch sử văn học - âm nhạc, kể từ đây, huyền thoại Bob Dylan sẽ được nhớ đến như một người nâng tầm nghệ thuật sáng tác ca khúc lên đẳng cấp của những áng thơ kinh điển. Có một sự thật thú vị là mặc dù người ta coi Bob Dylan như một người khổng lồ trong âm nhạc, nhưng ông chưa từng đoạt được bất cứ giải thưởng nào nhờ… giọng hát của mình.

Cái người ta nhớ đến nhất ở Bob Dylan chính là những nhạc phẩm do ông sáng tác, những lời ca đầy triết lý nhân sinh đã làm thay đổi tư duy sáng tác của các nhạc sĩ, và giờ đây, tài năng ấy còn giúp ông rinh về giải Nobel Văn học. Trong đời sống văn hóa đại chúng Mỹ, Bob Dylan được coi là tiếng nói của một thế hệ.

Không ai xưng tụng Bob Dylan vì giọng hát của ông, nhìn nhận một cách thẳng thắn, thậm chí Bob Dylan còn không sở hữu một giọng hát hay theo những tiêu chuẩn thông thường trong âm nhạc, nhưng chính điều này cũng góp phần tạo nên sự hấp dẫn ở ông - một người khổng lồ của âm nhạc, tự sáng tác, tự hát, bất kể giọng hát không hoàn hảo.

Nhà thơ người Mỹ Allen Ginsberg từng gọi Bob Dylan là “nhà thơ vĩ đại nhất của nửa sau thế kỷ 20”. Nhà thơ người Anh Andrew Motion chia sẻ rằng ông nghe nhạc phẩm của Bob Dylan mỗi ngày. Và trong tuần này, ông Per Wastberg - chủ tịch ủy ban trao giải Nobel Văn học - cũng nhận định rằng Bob Dylan “có lẽ là nhà thơ vĩ đại nhất còn đang sống”.

Không có nhạc sĩ nào trên thế giới mà sáng tác của họ được phân tích, hợp tuyển và ca tụng nhiều như những nhạc phẩm của Bob Dylan. Những giai điệu chứa đựng nhiều triết lý, một giọng ca phóng túng, và một diện mạo “sù sì” đã làm nên sức hấp dẫn của Bob Dylan đối với một thế hệ thanh niên mới của Mỹ ở những thập niên trước.

Dù những nhạc phẩm của Bob Dylan luôn được đem ra phân tích kỹ lưỡng, nhưng bản thân ông lại thường từ chối nói về tác phẩm của mình, Bob Dylan từng chia sẻ: “Những bài hát của tôi giống như những câu chuyện bí ẩn, kiểu như Shakespeare quan sát thế giới trong lúc trưởng thành. Tôi nghĩ các bạn có thể theo dõi những gì tôi làm theo cách hiểu đó”.

Thực tế, Bob Dylan còn gắn liền với những biến động chính trị - xã hội của nước Mỹ, những sáng tác của Bob Dylan đã luôn đồng hành cùng thời cuộc và đưa lại một cái nền âm nhạc cho những vấn đề gai góc trong xã hội Mỹ.

Những nhạc phẩm kinh điển do Bob Dylan sáng tác như “Blowin' in the Wind”, “The Times They are A-Changin'”, “Like a Rolling Stone”… đã trở thành những ca khúc huyền thoại được “cover” lại bởi hàng trăm, nếu không muốn nói là hàng nghìn nghệ sĩ trên khắp thế giới.

Xứng tầm một huyền thoại, Bob Dylan đã nhận được rất nhiều giải thưởng danh giá trong sự nghiệp, với 11 giải Grammy, một giải Oscar và một giải Quả Cầu Vàng (với nhạc phẩm “Things Have Changed” sáng tác cho phim “Wonder Boys” - 2000), một giải Pulitzer vì những đóng góp cho sự nghiệp âm nhạc - văn hóa Mỹ, từng được Tổng thống Mỹ Obama trao Huân chương Tự do Tổng thống…

Và giờ đây, tính thơ trong âm nhạc của ông đã giúp Bob Dylan giành giải Nobel Văn học cao quý nhất của văn đàn thế giới.

Bích Ngọc
Tổng hợp