Bật mí về bảo vật Quốc gia quý hiếm được tìm thấy tại Nghệ An

Đây là hiện vật thứ hai là Dao găm cán tượng rắn ngậm chân voi, thu được tại di chỉ khảo cổ học Làng Vạc, xã Nghĩa Hòa, huyện Nghĩa Đàn, tỉnh Nghệ An (nay là thị xã Thái Hòa, tỉnh Nghệ An) trong đợt khai quật lần thứ I năm 1973, do Viện Khảo cổ học phối hợp với Ty văn hóa Nghệ An tiến hành khai quật.

Dao găm cán tượng có niên đại thuộc Văn hóa Đông Sơn, cách ngày nay 2000 - 2500 năm. Dao được làm bằng đồng, có kích thước dài:12,3cm; rộng: 3,5cm; gồm có hai phần: lưỡi và chuôi.

Phần lưỡi gần giống hình tam giác, phần chuôi là tượng hai con rắn xoắn lấy nhau, đang há miệng đỡ lấy cặp chân sau và cặp chân trước của một con voi. Trong hai con rắn thì một con có mào, một con không có mào.

Theo nhiều nhà nghiên cứu, hình tượng hai con rắn trên cán dao găm chứng tỏ người Việt cổ - cư dân nông nghiệp lúa nước không xem con rắn là con vật bình thường mà là biểu tượng của tâm linh. Hình tượng hai con rắn quấn chặt nhau, có lẽ là rắn đực và rắn cái, thể hiện quan niệm phồn thực của người Việt cổ, âm dương giao hòa, cầu mong cho vạn vật sinh sôi nảy nở, mùa màng bội thu.

Theo nhà nghiên cứu dân tộc học Dương Đình Minh Sơn, biểu tượng "rắn nuốt voi" còn có ý nghĩa thể hiện sự hòa hợp giữa đôi vợ chồng thì "tát bể đông cũng cạn" và "nuốt được cả con voi". Ngoài ra, còn thể hiện ý chí của cộng đồng "thuận bè thuận bạn, tát cạn bể đông".

Khẳng định sức mạnh của dân tộc, với tinh thần đoàn kết sẽ chiến thắng thiên nhiên, ác thú và kẻ thù. Còn voi được đặc tả có vòi dài, trên lưng voi có hình một chiếc bành rộng, có dây chằng ra cổ và đuôi voi. Trên bành có đặt một hình trụ tròn, hơi thắt ở đoạn giữa, giống hình chiếc trống đồng.

Qua hình ảnh con voi được đúc trên cán dao găm này cho chúng ta biết một điều chắc chắn rằng thời kỳ đó voi đã được thuần hóa trở thành một con vật quen thuộc đối với con người. Trên lưng voi lại mang trống đồng - một vật rất quan trọng, thiêng liêng của người Việt cổ lúc bấy giờ. Ở trong hoàn cảnh này khiến ta liên tưởng đến trống trận, loài voi đã có công với người Việt từ thời văn hóa Đông Sơn đến Hai Bà Trưng, Bà Triệu, Quang Trung,...

Để ứng phó với những nguy hiểm trong cuộc sống hàng ngày, người Việt cổ ở Làng Vạc (huyện Nghĩa Đàn cũ) đặc biệt chế tác ra rất nhiều loại dao găm, thể hiện qua việc đã phát hiện tỷ lệ dao găm rất nhiều trong các đợt khai quật.

Dao găm cán tượng rắn ngậm chân voi cùng với một số dao găm cán tượng khác được các nhà nghiên cứu nhận định “hầu như chưa phát hiện được ở đâu ngoài Làng Vạc”. Tuy nhiên, chiếc dao găm này với kích thước khá nhỏ, trang trí cầu kỳ, tinh xảo thì có nhiều khả năng mang chức năng tâm linh, tôn giáo nhiều hơn. Có thể được sử dụng để thờ hoặc để biểu thị sức mạnh quyền uy của tầng lớp quý tộc giàu có lúc bấy giờ, bởi nó cũng là vật chôn theo kèm rất nhiều hiện vật bằng đồng quý giá khác trong mộ của chủ nhân.

Giá trị độc bản, giá trị lịch sử cùng với giá trị nghệ thuật đặc sắc, kỹ thuật điêu khắc và đúc đồng đạt đến độ tinh xảo đã đáp ứng các tiêu chí thuyết phục hội đồng xét duyệt bỏ phiếu cho chiếc dao găm này trở thành bảo vật quốc gia.

Đây là một bảo vật quốc gia thuộc Văn hóa Đông Sơn cách ngày nay 2000 - 2500 năm. Muôi bằng đồng, có kích thước dài:18,5cm, đường kính miệng: 7,8cm; có hai phần: phần để múc và phần cán.

Nguyễn Duy - Nguyễn Mai

(Còn nữa)