Bảo vệ, phát huy bản sắc văn hóa các dân tộc là trách nhiệm của toàn xã hội

Tồn tại nhiều bất cập trong bảo tồn và phát huy văn hoá

Theo thống kê, ở Việt Nam hiện nay có hơn 80 lễ hội truyền thống tiêu biểu của các dân tộc Mường, Thái, Tày, Cơ Tu, Mông, Nùng, Dao, Ba Na, Chứt, Khmer, XTiêng, Khơ Mú, Lào, Giáy, Lô Lô, Co, Mạ, Bố Y, Pà Thẻn, Ơ Đu, Tà Ôi, Hà Nhì, Cống, Shi La, Rơ Măm, Ê Đê, Bru-Vân Kiều… được phục dựng bảo tồn, phát triển đúng mục đích, phù hợp với từng dân tộc.

Hơn 30 làng/bản/buôn của 25 dân tộc (S’tiêng, Chăm, Ba Na, K’ho, M’Nông, Ê Đê, Vân Kiều, Khơ mú, Mường, Thái, Mông, Lô Lô, Tày, Dao, Khmer, Jrai, Ơ Đu, Chứt, Mạ, Bố Y, H’rê…) được hỗ trợ đầu tư bảo tồn, phát huy giá trị các thiết chế văn hóa truyền thống, lễ hội, làn điệu dân ca, dân vũ, dân nhạc, trang phục truyền thống, nghề truyền thống, những nét đẹp trong phong tục tập quán của các dân tộc.

Nhiều lớp truyền dạy văn hóa truyền thống phi vật thể của dân tộc thiểu số có số dân rất ít người (dưới 10.000 người) được mở ra tại các tỉnh Hà Giang, Lai Châu, Nghệ An, Kon Tum, Điện Biên, Lào Cai, Thái Nguyên, Quảng Bình... 134/271 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia là của các dân tộc thiểu số; 276/617 nghệ nhân ưu tú là người dân tộc thiểu số.

Hội thảo được tổ chức nhằm đánh giá việc thực hiện chính sách về bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa dân gian ở vùng dân tộc thiểu số, đồng thời gợi mở, xây dựng các chính sách mới. 16 bản tham luận cùng nhiều ý kiến phát biểu của các chuyên gia, các nhà khoa học, các nhà quản lý... tại hội thảo đã góp phần làm rõ những kết quả đã đạt được trong công tác bảo vệ - phát huy di sản văn hóa vật thể/phi vật thể của 54 dân tộc đồng thời chỉ ra những bất cập trong công tác bảo tồn và phát huy di sản có tính đặc thù.

GS.TS Tô Ngọc Thanh - Chủ tịch Hội Văn nghệ Dân gian Việt Nam đã trình bày những vấn đề cấp bách trong chính sách văn hoá, phân tích sự biến đổi của cấu trúc văn hóa truyền thống và sự tái cấu trúc nền văn hóa đương đại. GS.TS Nguyễn Minh Thuyết lại đề cập đến việc giáo dục văn hóa truyền thống trong chương trình giáo dục phổ thông mới.

Ths Phạm Cao Quý - Cục Di sản văn hóa lại đề xuất các chính sách và vấn đề vinh danh đối với nghệ nhân thực hành di sản văn hóa tại các địa phương.

TS Đặng Thị Oanh và Ths Nguyễn Quang Tuệ là những nhà khoa học ở các tỉnh Tây Bắc và Tây Nguyên cũng đã có tham luận về bảo tồn dân ca và chính sách truyền dạy sử thi Tây Nguyên. Từ thực tiễn ở các bản làng dân tộc thiểu số, TS Đặng Thị Oanh đã đề xuất 7 giải pháp cho vấn đề bảo tồn dân ca các dân tộc thiểu số ở miền núi phía Bắc, trong đó diễn giả này nhấn mạnh đến môi trường trao truyền di sản văn hóa trong cộng đồng cũng như quyền lợi của chủ nhân kho tàng dân ca, xây dựng cơ chế, trách nhiệm giữa cộng đồng với nghệ nhân...

Bảo tồn, phát huy di sản văn hóa là trách nhiệm của toàn xã hội

Đánh giá cao những ý kiến và tham luận đầy tâm huyết của các chuyên gia, nhà nghiên cứu, nhà quản lý văn hoá… Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam cho rằng, lĩnh vực văn hóa nói chung, hoạt động bảo tồn, phát huy di sản văn hóa nói riêng có những đặc thù, khó khăn do nguồn lực hiện nay thường được ưu tiên hơn cho các vấn đề cấp bách về phát triển kinh tế, xã hội, đầu tư cơ sở hạ tầng.

Trong khi các vấn đề, bất cập về văn hóa xuất hiện thường chưa thể khắc phục được ngay mà mất nhiều thời gian, tâm sức, thậm chí nhiều chục năm để khắc phục. Cùng với đó, nhiều hoạt động bảo tồn, phát huy di sản văn hóa chưa coi trọng đúng mức các ý kiến chuyên gia.

Theo Phó Thủ tướng, sự tôn vinh của cộng đồng quốc tế đối với các di sản văn hóa dân tộc hay những hoa văn, họa tiết trên thổ cẩm được đưa vào thời trang, kiến trúc… là niềm tự hào của dân tộc, của đất nước. Để hình thành nên bản sắc văn hóa mỗi cộng đồng, dân tộc phải cần thời gian hàng nghìn năm. Vì vậy, công tác bảo tồn, phát huy các di sản văn hóa cần lắng nghe chuyên gia, có tầm nhìn chiến lược và sự kiên trì từng việc cụ thể, theo lộ trình.

“Nhà nước không chỉ đào tạo nhân lực, hỗ trợ hoạt động bảo tồn di sản văn hóa mà còn tạo ra môi trường, mối liên kết, kết nối để từng người dân, từng cộng đồng và toàn xã hội có thể tham gia công tác này bảo tồn di sản văn hoá, đặc biệt dựa trên sự phát triển của khoa học công nghệ, nhất là công nghệ thông tin, kết nối mạng di động, cá nhân hoá…”, Phó Thủ tướng nhấn mạnh.

Phó Thủ tướng cho biết thêm, thời gian tới Chính phủ sẽ chỉ đạo các bộ ngành nhằm hoàn thiện hơn nữa chính sách dành cho các nghệ nhân, nhất là đối với những di sản vật thể, phi vật thể có nguy cơ mất đi; xây dựng chương trình giáo dục cho học sinh thiểu số theo xu hướng quốc tế...

Kết luận hội thảo, Phó Chủ tịch Thường trực Quốc hội Tòng Thị Phóng khẳng định, trách nhiệm bảo vệ, phát huy bản sắc văn hóa, văn hóa dân gian các dân tộc không chỉ là việc của từng cộng đồng dân tộc mà là trách nhiệm của cả hệ thống chính trị, của toàn xã hội.

Việc thường xuyên tổ chức giao lưu văn hóa từ các vùng miền - các dân tộc là tạo điều kiện để đồng bào các dân tộc thiểu số học hỏi, tăng cường hiểu biết, phát huy truyền thống tốt đẹp và gắn kết cộng đồng. Tuy nhiên, hiện nay việc bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa hiệu quả chưa cao, nguy cơ mai một chưa được chặn đứng. Một phần do đầu tư cho văn hóa chưa tương xứng, còn dàn trải. Mặt khác chúng ta chưa có cơ chế phát huy toàn xã hội đầu tư cho văn hóa, nhất là trong việc sưu tầm, bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa tốt đẹp.

Phó Chủ tịch Thường trực Quốc hội đề nghị, thời gian tới Chính phủ cần tổ chức rà soát, bổ sung, hoàn thiện hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về chính sách đối với các dân tộc thiểu số, trong đó có chính sách bảo vệ, phát huy giá trị văn hóa dân gian, bảo tồn phát huy bản sắc văn hóa truyền thống các dân tộc thiểu số cho phù hợp.

Đặc biệt chú ý địa bàn, các dân tộc có nguy cơ biến dạng văn hóa, nhất là các dân tộc còn rất ít người, khu vực biên giới, khu vực hải đảo, khu tái định cư do di dân. Tôn vinh các giá trị văn hóa tốt đẹp, khích lệ sáng tạo giá trị văn hóa mới, tiến bộ, bỏ những hủ tục lạc hậu.

Quốc hội và Chính phủ cần quan tâm hơn nữa cho văn hóa để góp phần bảo vệ, phát huy giá trị văn hóa của các dân tộc thiểu số. Đầu tư của Nhà nước gắn với xã hội hóa các hoạt động, khơi dậy lòng tự hào, truyền thống tốt đẹp của từng dân tộc. Đó chính là phát huy chính chủ thể dân tộc để phát huy truyền thống. Đầu tư phát triển kinh tế - xã hội phải gắn với chương trình mục tiêu cụ thể.

Phải có giải pháp đào tạo nhân lực nòng cốt cho bảo tồn phát huy, chú ý coi trọng các chính sách và nhanh chóng có các chế độ khuyến khích đối với các nghệ nhân trao truyền di sản văn hóa. Khuyến khích giới trẻ tiếp thu các di sản văn hóa.

Hà Tùng Long