Ý nghĩa chiến lược của bản ghi nhớ hòa bình do Nga đề xuất

Ngày 2/6, tại Cung điện Ciragan, Istanbul, trong vòng đàm phán hòa bình thứ hai giữa Nga và Ukraine, Nga đã công bố bản ghi nhớ hòa bình do nước này đề xuất, đặt ra các điều kiện cụ thể để chấm dứt xung đột kéo dài với Ukraine hơn 3 năm qua.

Nội dung chính của bản ghi nhớ

Bản ghi nhớ được Nga trình bày cho phái đoàn Ukraine, do Bộ trưởng Quốc phòng Rustem Umerov dẫn đầu, bao gồm 3 phần chính: các thông số cơ bản cho giải pháp hòa bình lâu dài, điều kiện để đạt lệnh ngừng bắn và lộ trình thực hiện.

Về các thông số cơ bản, phái đoàn Nga yêu cầu Ukraine đáp ứng các điều kiện sau để đạt được hòa bình bền vững: (i) Ukraine phải thừa nhận quyền kiểm soát của Nga đối với Crimea (2014) và Donetsk, Lugansk, Zaporizhzhia, Kherson, được Nga sáp nhập sau các cuộc trưng cầu dân ý năm 2022. (ii) Ukraine phải cam kết không gia nhập NATO và duy trì vị thế “phi hạt nhân”, cấm triển khai vũ khí hạt nhân. (iii) Tiếng Nga phải được công nhận là ngôn ngữ chính thức, đồng thời Ukraine phải chấm dứt các chính sách không thân thiện với Giáo hội Chính thống giáo Ukraine và cấm tuyên truyền chủ nghĩa dân tộc cực đoan. (iv) Các lệnh trừng phạt quốc tế áp đặt lên Nga phải được dỡ bỏ. (v) Cả hai bên từ bỏ yêu cầu bồi thường thiệt hại do xung đột. (vi) Ukraine phải hạn chế quy mô lực lượng vũ trang và giải tán các nhóm vũ trang dân tộc chủ nghĩa.

Về điều kiện ngừng bắn, Nga đề xuất hai phương án để đạt lệnh ngừng bắn: Phương án 1: Yêu cầu Ukraine rút toàn bộ lực lượng quân sự khỏi Donetsk, Lugansk, Zaporizhzhia và Kherson trong 30 ngày. Phương án 2: Ukraine ngừng tái triển khai lực lượng gần biên giới Nga, chấm dứt nhận viện trợ quân sự từ phương Tây.

Về lộ trình thực hiện, Ukraine bắt đầu rút quân, sau đó lệnh ngừng bắn 30 ngày được thiết lập; bãi bỏ thiết quân luật, tổ chức bầu cử tổng thống và quốc hội trong 100 ngày. Hiệp ước hòa bình sẽ được ký và phê chuẩn bởi Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc. Nga sẽ tiến hành trao trả thi thể 6.000 binh sĩ Ukraine để chôn cất.

Ý nghĩa chiến lược của bản ghi nhớ

Bản ghi nhớ không chỉ là danh sách yêu cầu mà còn là chiến lược được tính toán kỹ lưỡng, phản ánh tham vọng của Nga trong việc định hình lại trật tự khu vực, toàn cầu. Các chuyên gia quốc tế đưa ra nhiều nhận định về ý nghĩa bí mật của tài liệu này.

Thứ nhất, đây có thể là “cái bẫy” cho phía Ukraine. Theo nhà phân tích chính trị Ivan Katchanovski từ Đại học Ottawa (Canada), bản ghi nhớ đặt Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky vào tình thế “tiến thoái lưỡng nan”.

Nếu Ukraine chấp nhận các điều kiện của Nga, đặc biệt là công nhận các vùng lãnh thổ bị sáp nhập, ông Zelensky có nguy cơ mất lòng dân chúng trong nước, vốn đã chịu nhiều tổn thất từ xung đột. Ngược lại, việc từ chối đàm phán có thể làm suy yếu sự hỗ trợ từ các đồng minh phương Tây, đặc biệt khi một số quốc gia đang đối mặt với áp lực kinh tế, sự mệt mỏi chiến tranh.

Bản ghi nhớ yêu cầu Ukraine rút quân khỏi các khu vực tranh chấp, điều mà Nga biết rõ là gần như không thể chấp nhận được đối với Kiev. “Đây là một cái bẫy được giăng ra với mục tiêu làm suy yếu vị thế của Ukraine trên bàn đàm phán”, chuyên gia Katchanovski nhận định. Việc yêu cầu bãi bỏ thiết quân luật và tổ chức bầu cử trong 100 ngày cũng được xem là nỗ lực ép Ukraine vào tình trạng bất ổn chính trị nội bộ.

Thứ hai, khiến phương Tây chia rẽ. Một mục tiêu khác của bản ghi nhớ Nga đưa ra là khai thác các “rạn nứt” trong liên minh phương Tây. Theo Fiona Hill, cựu cố vấn an ninh quốc gia Mỹ, Nga đang nhắm đến sự bất đồng giữa các thành viên NATO và EU. Yêu cầu dỡ bỏ trừng phạt và chấm dứt hỗ trợ quân sự cho Ukraine đặt các quốc gia như Hungary, Slovakia và thậm chí Đức vào “thế khó”, khi họ phải cân nhắc giữa việc tiếp tục hỗ trợ Kiev hay tìm cách hòa giải với Nga để giảm áp lực kinh tế.

Ông Hill lưu ý rằng thời điểm công bố bản ghi nhớ trùng hợp với sự thay đổi chính trị tại Mỹ, khi ông Trump, với lập trường hoài nghi về viện trợ Ukraine, có thể xem bản ghi nhớ như cơ hội để thúc đẩy chính sách “Nước Mỹ trên hết”. “Nga đang đặt cược rằng ông Trump sẽ ưu tiên một thỏa thuận nhanh chóng để ghi điểm chính trị trong nước”, chuyên gia Fiona Hill nhận xét.

Thứ ba, đây là “món quà” cho ông Trump? Bản ghi nhớ được công bố trong bối cảnh Tổng thống Mỹ Donald Trump đang cố gắng thực hiện cam kết của mình trong việc thúc đẩy hòa bình cho Ukraine, như từng tuyên bố trong cuộc bầu cử tổng thống Mỹ 2024, khiến các nhà phân tích cho rằng đây là “món quà” chiến lược dành cho ông. Các điều kiện trong bản ghi nhớ, đặc biệt là yêu cầu Ukraine trung lập và dỡ bỏ trừng phạt, phù hợp với quan điểm của ông Trump về việc giảm cam kết quân sự ở nước ngoài và cải thiện quan hệ với Nga.

Tuy nhiên, theo chuyên gia Nga học Angela Stent từ Đại học Georgetown (Mỹ), việc ông Trump chấp nhận bản ghi nhớ có thể làm suy yếu liên minh NATO và gây bất mãn trong nội bộ EU. “Nếu ông Trump sử dụng bản ghi nhớ để đàm phán một thỏa thuận hòa bình, điều này có thể làm mất lòng các đồng minh châu Âu, vốn vẫn cam kết hỗ trợ Ukraine”, chuyên gia Stent cảnh báo.

Thứ tư, đây cũng có thể là tín hiệu cho Trung Quốc và các cường quốc khác. Bản ghi nhớ cũng gửi thông điệp đến các cường quốc toàn cầu, đặc biệt là Trung Quốc, Ấn Độ, các nước BRICS. Theo nhà phân tích địa chính trị Brahma Chellaney, Nga đang tìm cách củng cố vị thế của mình như đối trọng với phương Tây. Yêu cầu về trạng thái trung lập của Ukraine, dỡ bỏ trừng phạt cho thấy Nga muốn tạo ra một tiền lệ, trong đó các cường quốc không thuộc phương Tây có thể thách thức trật tự do Mỹ dẫn dắt.

Trung Quốc, quốc gia từng đề xuất kế hoạch hòa bình cho Ukraine, có thể xem bản ghi nhớ như một bước đi để củng cố vai trò trung gian của mình. “Nga đang cố gắng đưa Trung Quốc vào cuộc chơi, tạo ra một liên minh chống lại sự thống trị của phương Tây”, chuyên gia Chellaney nhận định.

Phản ứng quốc tế

Phái đoàn Ukraine, dưới sự dẫn dắt của Bộ trưởng Umerov, đã bác bỏ các yêu cầu lãnh thổ của Nga, gọi chúng là “không thể chấp nhận được”.

Ukraine đề xuất một lộ trình hòa bình riêng, nhấn mạnh lệnh ngừng bắn vô điều kiện, quyền gia nhập EU và NATO và giải quyết tranh chấp lãnh thổ dựa trên biên giới năm 2014. Tổng thống Zelensky tái khẳng định: “Chúng tôi sẽ không từ bỏ một tấc đất nào của Ukraine”.

Các nhà lãnh đạo phương Tây phản ứng thận trọng. Thủ tướng Đức Olaf Scholz kêu gọi “đàm phán dựa trên luật pháp quốc tế”, trong khi Tổng thống Pháp Emmanuel Macron nhấn mạnh sự cần thiết của việc duy trì đoàn kết trong NATO. Tuy nhiên, Hungary và Slovakia tỏ ra cởi mở hơn với ý tưởng đàm phán với Nga, cho thấy sự chia rẽ trong EU.

Tại Mỹ, các cố vấn của Tổng thống Donald Trump đã từ chối bình luận trực tiếp về bản ghi nhớ, nhưng các nguồn tin thân cận cho biết đội ngũ của ông đang xem xét tài liệu này như một “cơ hội” để thúc đẩy hòa đàm.

Điện Kremlin gọi bản ghi nhớ là “cơ hội cuối cùng” để đạt được hòa bình mà không cần leo thang quân sự. Người phát ngôn Dmitry Peskov nhấn mạnh rằng Nga sẵn sàng tiếp tục chiến dịch quân sự nếu Ukraine và phương Tây từ chối các điều kiện.

Tác động tiềm tàng

Đối với Ukraine, bản ghi nhớ đặt Ukraine thế khó. Nếu ông Zelensky từ chối, có nguy cơ mất hỗ trợ từ các đồng minh đang mệt mỏi. Nếu chấp nhận, ông sẽ đối mặt với làn sóng phản đối trong nước. Theo nhà phân tích Ukraine Orysia Lutsevych, “ông Zelensky đang bị ép giữa lằn ranh của sự sống còn quốc gia và áp lực quốc tế”.

Đối với Nga, Nga sử dụng bản ghi nhớ để củng cố vị thế của mình, đặc biệt khi đang kiểm soát 20% lãnh thổ Ukraine. Tuy nhiên, việc yêu cầu Ukraine công nhận các vùng lãnh thổ bị sáp nhập có thể làm gia tăng căng thẳng, đặc biệt nếu phương Tây tiếp tục hỗ trợ Kiev.

Đối với trật tự toàn cầu, Bản ghi nhớ có thể đánh dấu một bước ngoặt trong trật tự địa chính trị. Nếu Nga thành công trong việc áp đặt các điều kiện trên, điều này sẽ củng cố vị thế của các cường quốc không thuộc phương Tây. Ngược lại, nếu phương Tây duy trì đoàn kết và hỗ trợ Ukraine, Nga có thể bị cô lập thêm trên trường quốc tế.

Bản ghi nhớ hòa bình do Nga đề xuất không chỉ là đề xuất để chấm dứt xung đột mà còn là chiến lược nhằm định hình lại cục diện chính trị khu vực, toàn cầu. Nó đặt Ukraine vào thế khó, khai thác rạn nứt trong liên minh phương Tây, mở ra cơ hội cho các cường quốc như Mỹ và Trung Quốc định vị lại vai trò của mình.

Dù kết quả của vòng đàm phán Istanbul vẫn khá mờ nhạt, bản ghi nhớ đã làm nổi bật sự phức tạp của xung đột Nga - Ukraine và những thách thức trong việc đạt được hòa bình bền vững.

Theo K-Politika, TASS, Reuters