Óc thực tế giúp người Việt thành công xứ người?

Nhớ ngày 30-4-1975, sáng sớm tôi đang ngủ vùi trong ký túc xá sinh viên Żwirki i Wigury ở Warsaw, bỗng bạn bè Ba Lan và các nước kéo đến đập cửa ầm ầm, hòa bình cho Việt Nam rồi. Chúng tôi ôm nhau trong nước mắt. Trong niềm vui vô bờ đó, có lẽ chưa ai hình dung được con đường hòa giải sau chiến tranh còn phải đi tiếp.

Năm nay kỷ niệm 30/4 có ý nghĩa đặc biệt. 40 năm tròn, những thành quả kinh tế, GDP tăng ổn định và hướng đi hội nhập là rất rõ ràng. Nhưng nỗi lo cho một đất nước phát triển, kinh tế- văn hóa- xã hội cần chấn hưng để đi lên cũng lại rất ngổn ngang.

Mấy tháng trước, nhà tôi tiếp anh Lê Vũ, phu quân của chị Hoàng Thanh Hà, người “trong mộng một thời” của anh Nguyễn Thái Bình. Anh kể vui, 07 tuổi theo cha mẹ di cư vào Nam. Năm 1975, VNCH thua trận, số phận lênh đênh đưa anh sang Mỹ. Trước đó, hai người cưới nhau được đúng một tuần trước ngày 30/4, ngày mà chiếc xe tăng 390 húc đổ cổng dinh Độc Lâp.

Anh trai của anh Lê Vũ là tướng Lê Anh Khoa từng tử thủ trước khi Sài Gòn sụp đổ. Ba của chị Thanh Hà từng là nghị sỹ của quốc hội thời VNCH.

Cả hai gia đình ra khỏi Việt Nam với hai bàn tay trắng. Anh chị thỉnh thoảng trở lại thăm đất nước, về thăm phố cũ, nhà xưa, dù nay đã có người khác ở. Giờ đây, Sài Gòn xưa của anh chị, t/p Hồ Chí Minh hôm nay, có nhiều đổi thay quá. Và như một lẽ thường tình, cây có cội nước có nguồn, anh chị vẫn thường xuyên về Việt Nam, giúp đỡ bà con thân thuộc bằng khả năng của mình.

Từng là giám đốc bưu điện Sài Gòn trước đây, rất thạo về công nghệ thông tin, anh Lê Vũ từng giúp Tổng cục Bưu Điện (TCBĐ - Bộ Thông tin & Truyền thông bây giờ) về những xu hướng công nghệ mới, gặp Thứ trưởng Mai Liêm Trực bàn về chính sách mở cửa internet.

Hồi đó (1998) anh Triệu bên Tổng cục Bưu điện nhờ anh Lê Vũ giúp cho cô gái rượu sang Mỹ du học từ lớp 11 trước khi vào đại học. Với tư cách công dân Mỹ, anh chị Lê Vũ đã bảo lãnh, dù chẳng quen thân gia đình anh Triệu. Anh bảo, trông cháu gái thông minh, nhanh nhẹn, thế nào cũng nên người.

Hồi mới sang, chân ướt chân ráo, anh chị lo cho cháu cả năm trời. Khi cháu vào đại học mới thôi. Tôi sang Mỹ cũng do anh Lê Vũ giúp, từ đường đi nước bước. Thời gian 11 năm công tác bên Mỹ, nếu tôi có đôi chút thành đạt xứ người là do anh thân tình chỉ bảo. Có lần tôi định về Việt Nam, anh cười, thời toàn cầu hóa rồi, cứ đi xa sẽ học được nhiều. 

Anh tâm sự, khi chưa làm được việc lớn, hãy làm những việc nhỏ trước. Tôi rất thích đầu óc thực tế của anh. Có lẽ, người Việt, bằng đầu óc thực tế như thế mà đã dần dần thành công, và trụ lại được ở xứ người. Nhưng đôi khi nỗi nhớ nước, hiện tình đất nước có gì đó khiến lòng những người Việt như anh Lê Vũ day dứt.

Điều anh Lê Vũ băn khoăn là khi nhìn vào thế hệ người Việt thứ 02, thứ 03 sống ở nước ngoài, lớn lên nói tiếng Mỹ hoàn toàn, và dường như không biết nói tiếng Việt. Thế hệ đó và những thế hệ sau có tri thức toàn cầu, có trình độ và tầm nhìn liệu sẽ giúp đất nước Việt Nam, giúp quê hướng xứ sở của họ nếu họ còn cảm thấy mảnh đất này luôn gắn bó.

Nếu họ coi Việt Nam là một đất nước nào đó xa xôi như Senagal, Algeria hay Đông Timor như bất kỳ đứa trẻ nào bên Mỹ thì chẳng có lý do để các cháu quay về nơi cha mẹ, ông bà, từng sinh ra và lớn lên.

Thấy gia đình tôi hay đưa các cháu về hè tại Việt Nam, anh chị vui lắm. Anh bảo, đó là cầu nối tương lai của các cháu, dù không hề đơn giản khi bay qua nửa bán cầu về thăm bà ốm trước khi mất, bởi phải sắp xếp từ chuyện học hành của các cháu, đến công việc của bố mẹ và cả kinh tế cũng khá nặng bởi giá vé đâu có rẻ.

Nhớ chuyện vui về họa sỹ Picasso và bức tranh có con chim trong bể nước và con cá trong lồng. Có người hỏi tại sao ngược đời như thế, ông bảo, trong sự hòa hợp, tất cả đều có thể xảy ra. 

Khi nghĩ về ngày 30-4, nếu ai còn day dứt, băn khoăn, hãy bắt đầu như anh Lê Vũ đã làm.

Thiền sư Thích Nhất Hạnh từng giảng ở World Bank rằng, hôm qua không thể thay đổi, ngày mai chưa biết thế nào, nhưng hãy sống thật tốt đẹp cho ngày hôm nay.

Không làm được điều đơn giản đó, thì dù ở tuổi 40 hay cao hơn, cũng chỉ là đứa trẻ lơ mơ về khái niệm "tứ thập nhi bất hoặc”, không biết việc gì cần làm, lúng túng tới mức không phân biệt nổi phải trái, mà người xưa từng nói đến từ mấy ngàn năm trước.