Na Uy - Đất nước công khai thu nhập của mọi công dân

Trong tuần này, các tờ báo ở Anh tỏ ra hứng thú với thông tin về thu nhập của các phát thanh viên nổi tiếng đài BBC, mặc dù mức lương đồng nghiệp của họ bên mảng truyền hình vẫn được giữ kín. Nhưng ở Na Uy, đây không phải điều gì bí mật. Bất cứ ai cũng có thể tra cứu xem người khác được trả lương bao nhiêu, và hiếm khi phát sinh vấn đề nào từ việc này.

Không bí mật về lương

Trước kia, lương của tất cả các công dân Na Uy được công khai trong một cuốn sách. Danh sách về thu nhập, tài sản hiện có và tiền thuế của bất cứ công dân nào đều tìm được dễ dàng trên kệ sách thư viện công cộng. Còn trong thời đại công nghệ trực tuyến ngày nay, muốn tìm thông tin như thế bạn chỉ cần dùng chuột và nhấn vài phím.

Tra cứu trực tuyến bắt đầu mở từ năm 2001 và có tác động tức thời. “Nó đã trở thành sự giải trí của số đông”, Tom Staavi, cựu biên tập mảng kinh tế của tạp chí VG cho biết. “Chúng ta dễ dàng biết thu nhập của bạn bè mình chỉ bằng việc vào Facebook rồi đặt chế độ tự động cập nhật thông tin”.

Theo Staavi, minh bạch là rất quan trọng, một phần nguyên nhân là do người Na Uy đang phải đóng thuế thu nhập cao - trung bình tới 40,2%, so với 33,3% ở Anh, trong khi con số trung bình của EU là 30,1%.

“Khi bạn phải đóng thuế cao, nhưng nhận ra người khác cũng đang làm như vậy, bạn sẽ cảm thấy mức đó là hợp lý”, ông Staavi nói. “Chúng ta nên có trách nhiệm và tin tưởng vào hệ thống thuế cũng như an sinh xã hội”.

Hiếm khi chuyện công khai thu nhập gây ra sự ganh tỵ, vì hầu hết mọi người đều biết mức lương của đồng nghiệp. Ở Na Uy, lương thưởng trong nhiều lĩnh vực được xác định thông qua các thoả ước lao động tập thể, và khoảng cách thu nhập tương đối thấp.

Chênh lệch thu nhập nam-nữ cũng thấp, theo các tiêu chuẩn quốc tế. Diễn đàn Kinh tế Thế giới xếp Na Uy ở vị trí thứ 5 trên 144 quốc gia về vấn đề bình đẳng tiền lương trong những công việc tương tự nhau.

Ngừng tra cứu ẩn danh

Vì vậy những số liệu hiển thị trên Facebook có thể không khiến người ta ngạc nhiên. Nhưng rồi Tom Staavi và những người khác đã vận động được chính phủ ban hành chính sách mới, khiến mọi người phải cân nhắc trước khi “soi” tiền lương của bạn bè, hàng xóm hoặc đồng nghiệp. Hiện nay, mọi người đều phải đăng nhập bằng số ID (nhận dạng cá nhân) của mình để truy cập vào dữ liệu trên trang web của cơ quan thuế, và trong ba năm vừa qua mọi người không thể tra cứu thông tin ẩn danh nữa.

Hans Christian Holte, lãnh đạo cơ quan quản lý thuế của Na Uy giải thích: "Kể từ năm 2014, bạn có thể nhìn thấy tên những người tra cứu thông tin về mình. Vì thế chúng tôi đã chứng kiến sự sụt giảm đáng kể, chỉ còn khoảng một phần mười so với trước kia.”

Có khoảng 3 triệu người đóng thuế tại Na Uy, trong tổng dân số 5,2 triệu. Cơ quan thuế cho biết 16,5 triệu lượt tìm kiếm đã diễn ra trong năm trước khi các quy định hạn chế được đưa ra. Hiện nay chỉ còn khoảng 2 triệu lượt.

Trong một cuộc khảo sát gần đây, 92% người nói rằng họ sẽ không tìm kiếm thông tin về thu nhập của bạn bè, gia đình hay người quen.

Nelly Bjorge, ở Oslo, nói: "Trước đây tôi cũng từng tra cứu nhưng giờ thì không, vì nó hiển thị với người đó rằng bạn đã làm như vậy. Tôi từng khá tò mò về hàng xóm, người nổi tiếng và các thành viên hoàng gia. Việc tìm hiểu xem những người giàu có gian lận hay không là điều tốt, nhưng bạn không phải lúc nào cũng biết vì họ có nhiều cách để giảm thu nhập".

Và mặc dù người dân phần lớn tán thành sự minh bạch đó thì việc công khai số liệu cũng có một số ảnh hưởng tiêu cực.

Hege Glad là giáo viên ở Fredrikstad, phía Nam Oslo. Cô nhớ lại rằng khi còn bé, người lớn thường xếp hàng ở thư viện để đọc những cuốn sách liệt kê thu nhập "to và dày" được xuất bản hàng năm. Cha cô đã sốc sau khi biết rằng người hàng xóm khá giả của mình, bằng một cách nào đó được liệt kê là thu nhập thấp, không có tài sản tích cóp và chỉ phải đóng một khoản thuế nhỏ. Cũng đã có chuyện học sinh nhà nghèo bị bắt nạt tại trường, do bạn bè cùng lớp biết gia đình họ thu nhập thấp.

Quy định chấm dứt tìm kiếm ẩn danh phần nào đã khiến các tội phạm - những kẻ tìm kiếm những người giàu có - thấy nản lòng. Nhưng chính sách mới hoàn toàn không cản trở việc công dân tố giác với cơ quan chức năng khi nghi ngờ.

"Chúng tôi muốn được mọi người trợ giúp điều tra việc khai báo gian lận thuế. Từ đó đến nay, số ý kiến đóng góp vẫn không có dấu hiệu giảm", Hans Christian Holte, lãnh đạo cơ quan quản lý thuế của Na Uy, nói.

Đỗ Anh

Theo BBC