IAEA - Israel: Mâu thuẫn khó hoà giải

Sự chỉ trích gay gắt của ông El Baradei một lần nữa gợi lại những bất đồng trong quan hệ giữa IAEA và Israel. Tại sao IAEA lại tỏ thái độ gay gắt như vậy đối với Israel? 

Trước hết, phải khẳng định rằng mối quan hệ giữa IAEA với Israel chưa bao giờ thuận hoà. Hay nói đúng hơn, Israel bị coi là “con ngựa bất kham” gây nhiều trở ngại đối với IAEA trong việc xây dựng một thế giới an toàn về hạt nhân.  

Rất nhiều tài liệu và bằng chứng cho thấy, Israel sở hữu một chương trình hạt nhân phát triển và hiện là cường quốc hạt nhân duy nhất tại Trung Đông có thể phóng vũ khí nguyên tử từ mặt đất, không trung và biển. Tuy nhiên, quốc gia này vẫn duy trì chính sách mập mờ không thừa nhận rằng họ có đủ khả năng giao chiến bằng vũ khí hạt nhân.

Israel cũng từ chối ký Hiệp ước không phổ biến hạt nhân (NPT) vì cho rằng hiệp ước không phù hợp với tình hình thế giới. Thực tế khó chấp nhận này khiến nhiều quốc gia trên thế giới, đặc biệt là các nước Ảrập lên tiếng đòi IAEA - cơ quan đại diện cao nhất thế giới về vấn đề hạt nhân - phải hành động, gây sức ép đối với Israel. Tuy nhiên, ai cũng hiểu rằng nhờ sự hậu thuẫn cả công khai của Mỹ lẫn hậu thuẫn ngầm của một số nước châu Âu, Israel vẫn bình an vô sự phát triển chương trình hạt nhân đầy tham vọng của mình và IAEA buộc phải “bất lực” đứng nhìn.

Trong khi mâu thuẫn cội rễ không được giải quyết, thời gian gần đây, Israel lại càng đẩy căng thẳng lên cao bằng những hành động khiêu chiến trong khu vực khiến dư luận hết sức lo ngại, mùa hè năm ngoái là vụ tấn công Libăng và tháng 9 vừa qua là tấn công Syri. Không những thế, sau gần 1 tháng im lặng, Israel lại công khai thừa nhận đã tiến hành không kích Syri và lý giải mục đích là nhằm vào một cơ sở hạt nhân của Syri.

Theo Giám đốc ông El Baradei, thì chỉ có IAEA, thông qua các hoạt động thanh sát, mới có thể xác định quốc gia nào có sở hữu chương trình hạt nhân trái phép. Và vì thế, Israel cần thông báo trước cho IAEA những nghi ngờ của họ, chứ không thể tấn công trước theo kiểu “tiền trảm hậu tấu”. Nhất là khi Mỹ và Israel cho đến nay vẫn không thể đưa ra bằng chứng cho những cáo buộc đối với Syri.

Tranh cãi giữa IAEA và Israel một lần nữa đặt lại câu hỏi về thực quyền và hiệu quả của cơ quan vốn được coi là đại diện cao nhất của thế giới về vấn đề hạt nhân này. Điều nghiêm trọng là nếu không xử lý được vấn đề Israel, IAEA có nguy cơ mất uy tín nặng nề và kéo theo đó Hiệp ước không phổ biến hạt nhân có nguy cơ mất hiệu lực. Sự chỉ trích gay gắt của Giám đốc IAEA đối với Israel cho thấy cơ quan này đã quyết định không đứng nhìn tình hình xấu đi.

Tuy nhiên, dư luận cũng lo ngại liệu những nỗ lực của ông El Baradei liệu có thể gây sức ép đối với Israel hay không khi mà đằng sau nước này luôn có sự hậu thuẫn mạnh mẽ của Mỹ? Thời gian gần đây, Mỹ cũng có nhiều hành động vượt mặt IAEA khi đòi trừng phạt CHDCND Triều Tiên và Iran không thông qua cơ quan này; hay khi ký kết thoả thuận hạt nhân gây nhiều tranh cãi với Ấn Độ - nước không phải thành viên của NPT.

Lê Nguyễn