Vi khuẩn HP: Từ kẻ ký sinh thầm lặng đến "cơn ác mộng" với dạ dày

"Kẻ ký sinh" có thể vô hại, cũng có thể gây chết người

Vi khuẩn HP là loại xoắn khuẩn gram âm sống trong dạ dày người, có tên đầy đủ là helicobacter pylori (hay H. pylori). Đây là một trong những loại nhiễm khuẩn phổ biến nhất trên toàn cầu. Tại Việt Nam, tỷ lệ nhiễm HP dạ dày lên tới 70%.

Vi khuẩn HP xâm nhập đường tiêu hóa và trú ngụ tại dạ dày. Chúng ký sinh được trong môi trường acid dịch vị đậm đặc nhờ khả năng trung hòa acid bằng cơ chế tiết enzym urease. Loại vi khuẩn này tồn tại âm thầm và có thể không gây tổn thương đến dạ dày. Nhiều người không hề biết bản thân đang "sống chung" với vi khuẩn HP do không gặp phải bất cứ triệu chứng bất thường nào.

Theo Phó giáo sư, Tiến sĩ Vũ Văn Khiên, Phó giám đốc phụ trách Nội soi tiêu hóa - Bệnh viện Thu Cúc TCI (Phó chủ tịch Liên chi hội Nội soi tiêu hóa Việ‌t Nam, Tổng thư ký Hội Khoa học Tiêu hóa Việt Nam, Chủ tịch Hội Nội soi tiêu hóa miền Bắc), 80 - 90% trường hợp nhiễm khuẩn HP là lành tính hay còn gọi là người mang vi khuẩn HP không triệu chứng.

Cũng theo bác sĩ Khiên, ở trạng thái không hoạt động, vi khuẩn HP là "kẻ ký sinh thầm lặng" không gây hại đến dạ dày người nhiễm. Tuy nhiên, HP ở trạng thái hoạt động lại trở thành "cơn ác mộng" với không ít người. Chúng là một trong những thủ phạm chính gây ra những cơn đau dạ dày, các bệnh lý dạ dày như viêm loét, xuất huyết, viêm teo niêm mạc và nặng nề nhất là ung thư dạ dày. Yếu tố khiến vi khuẩn HP càng thêm nguy hiểm là khả năng lây lan rộng qua nhiều con đường, nguy cơ kháng thuốc cao và dễ dàng tái nhiễm sau điều trị.

Các điều kiện thuận lợi thúc đẩy vi khuẩn HP phát triển nhanh chóng và tấn công niêm mạc dạ dày gồm độ pH dạ dày mất ổn định do thói quen ăn uống - sinh hoạt, suy giảm sức đề kháng… Lúc này, men urease của vi khuẩn HP cùng với các độc chất tế bào cytokine sẽ phân hủy các thành phần của chất nhầy dạ dày - được ví như "tấm khiên" bảo vệ niêm mạc dạ dày. Bên cạnh làm tăng tiết acid HCl và pepsin tại dạ dày, HP còn sản sinh nội độc tố gây tổn thương trực tiếp các tế bào biểu mô, gây thoái hóa, hoại tử tế bào, khiến acid ăn mòn gây viêm loét.

Viêm dạ dày mạn tính do HP có thể dẫn đến viêm teo niêm mạc dạ dày, dị sản ruột, loạn sản ở niêm mạc dạ dày và cuối cùng là ung thư biểu mô dạ dày.

Những cộng đồng có tỷ lệ nhiễm HP cao thì tỷ lệ ung thư dạ dày cũng tăng cao. Điều này giải thích vì sao ung thư dạ dày rất phổ biến tại Việt Nam. Số liệu Globocan 2020 (WHO) cho biết nước ta có hơn 17.900 ca mắc mới ung thư dạ dày, xếp vị trí thứ 4 chỉ sau ung thư gan, ung thư phổi và ung thư vú. Số ca tử vong vì căn bệnh này lên đến hơn 14.600 trường hợp, thuộc top 3 bệnh lý ung thư có số ca tử vong cao nhất tại Việt Nam.

Nhiễm vi khuẩn HP - khi nào cần điều trị?

PGS. TS Vũ Văn Khiên cho biết: "Đa số trường hợp vi khuẩn HP là lành tính, do đó không phải trường hợp nào nhiễm HP cũng cần điều trị. Nhưng khi có các dấu hiệu như đau vùng thượng vị, đầy bụng, khó tiêu, rối loạn tiêu hóa... người bệnh cần đến các cơ sở y tế để kiểm tra. Việc điều trị sẽ được chỉ định đối với những người dương tính vi khuẩn HP có ổ viêm loét dạ dày. Ngoài ra, những người nhiễm HP có tiền sử gia đình mắc ung thư dạ dày cần được theo dõi và điều trị kịp thời nhằm ngăn ngừa nguy cơ ung thư".

Hiện nay, có nhiều phương pháp chẩn đoán vi khuẩn HP gồm: test hơi thở, xét nghiệm máu, xét nghiệm phân, nội soi sinh thiết dạ dày. Trong đó, test HP qua nội soi sinh thiết dạ dày được đánh giá cao về độ chính xác. Các phương pháp này đang được ứng dụng đầy đủ tại Hệ thống Y tế Thu Cúc TCI.

Là giải pháp tối ưu chẩn đoán và điều trị vi khuẩn HP, nội soi cho phép bác sĩ sinh thiết mẫu mô dạ dày để làm xét nghiệm xác định sự có mặt của vi khuẩn HP. Đồng thời nội soi giúp quan sát kỹ lưỡng niêm mạc dạ dày, phát hiện các bất thường, tổn thương nếu có.

Tại Thu Cúc TCI, hiệu quả chỉ điểm các tổn thương dạ dày được nâng cao nhờ ứng dụng các công nghệ nội soi tiên tiến như MCU và NBI. Thêm vào đó, nếu HP dạ dày dương tính, bác sĩ TCI có thể tiến hành nuôi cấy HP nhằm định danh và làm kháng sinh đồ kiểm tra sự nhạy cảm của vi khuẩn với thuốc kháng sinh. Căn cứ vào kết quả này, bác sĩ sẽ đưa ra phác đồ điều trị phù hợp và đạt hiệu quả cao nhất, thường dùng cho trường hợp HP kháng thuốc, đã nhiều lần điều trị thất bại.

Mục tiêu của việc điều trị vi khuẩn HP là loại bỏ vi khuẩn, chữa lành niêm mạc dạ dày và phòng ngừa các biến chứng. Thông thường người bệnh được chỉ định dùng kết hợp thuốc kháng sinh tiêu diệt vi khuẩn HP và thuốc ức chế bơm proton có tác dụng giảm sản xuất acid dạ dày.

Bác sĩ Khiên nhấn mạnh, vi khuẩn HP có nguy cơ kháng thuốc cao, khó loại bỏ. Vì vậy việc dùng thuốc cần tuân thủ nghiêm ngặt chỉ định của bác sĩ, người bệnh không tự ý dùng thuốc, thay đổi liều lượng hay thời gian sử dụng. Song song với việc dùng thuốc, người bệnh nên có chế độ ăn uống - sinh hoạt khoa học để hỗ trợ quá trình loại bỏ vi khuẩn HP. Người bệnh cần ăn uống điều độ, nghỉ ngơi hợp lý, tránh sử dụng rượu bia và các chất kích thích… trong thời gian điều trị.