Mấy thứ lăng nhăng, chúng quấy ta

Kẻ ẩn mặt nguy hiểm

Có mấy ai ngờ. Vào dịp Tết, thấy có bán một loại trái trông ngồ ngộ, vỏ trắng cứng nứt ra để lòi cái hột hơi giống đậu phộng, nghe gọi là hột giẻ cười (tiếng Anh là pistachio nuts). Thấy sạch sẽ an toàn, vậy mà phải báo động vì có thể mang một chất độc hại gan, gây ung thư. Nhiều thứ hột mang chất độc này.

Nấm mốc Aspergillus Flavus sản xuất ra aflatoxin, afla có gốc từ tên của loại nấm, toxin là độc tố! Aflatoxin sinh ra theo các vụ mùa trên cánh đồng trước thu hoạch. Sau vụ mùa còn sinh ra do tích trữ ở nơi quá ẩm. Côn trùng làm tăng độ mốc meo. Nguy cơ nhiễm chất độc này cao nhất ở bắp, đậu phộng, lúa gạo và lúa mì.

Kính hiển vi mới thấy hình nấm, mắt thường chỉ thấy mốc meo, mấy hột bắp có vẻ hư, gạo có hơi mốc, đậu phộng còn khó nhận hơn vì rang lên rồi hoặc nấu chín, vỏ ướt, hột mềm mềm ăn rất bùi. Sức nóng không gây hề hấn gì, nấu sôi hay làm đông lạnh nấm mốc vẫn trơ trơ, vĩnh viễn dính theo thức ăn.

Mới biết đây thôi. Năm 1960, hơn 100.000 con gà tây ở nông trại nước Anh chết trong vài tháng do căn bệnh mới gọi bệnh lạ gà tây. Năm sau tìm ra thủ phạm là độc tố aflatoxin. Năm 1988, aflatoxin B1 được xác định là chất gây ung thư loại 1. Hoa Kỳ và châu Âu rất khắt khe. Châu Âu đặt chuẩn 2ng/gam đối với aflatoxin B, loại độc mạnh nhất có trong các loại hột, rau trái và ngũ cốc.

Aflatoxin liên thủ với virút HBV

Đại dịch aflatoxin được ghi nhận nhiều nơi ở châu Phi và châu Á, thầm lặng đe doạ sức khoẻ con người. Các aflatoxin gây hại khắp cơ thể nhưng lại ưa gan nhất. Các liều thật nhẹ vào cơ thể ngày qua ngày sẽ làm yếu gan. Gan có nhiều phận sự, lọc chất độc tiêu hoá và tạo miễn dịch. Aflatoxin hại gan, dẫn tới gan nhiễm mỡ, xơ gan và ung thư gan. Aflatoxin và HBV (viết tắt của hepatitis B virus – virút viêm gan loại B) liên thủ vùi dập lá gan, gây ung thư gan 60 lần cao hơn HBV riêng lẻ. HBV đã cản trở tế bào gan chuyển hoá độc tố aflatoxin. Phức hợp aflatoxin M – DNA ở lâu trong gan càng hung dữ.

Viêm gan B diễn tiến rất âm thầm nên càng hiểm ác. HBV tấn công các tế bào gan, gây nhiễm dai dẳng làm ra xơ gan (gan chai lại), ung thư gan, suy gan, đe doạ mạng sống. Triệu chứng lộ ra thì thường bệnh đã nặng. Bất ngờ biết bị ung thư gan thì như trên trời rơi xuống, thực ra đã biết có HBV từ lâu mà không lo trị và có thể nhiễm aflatoxin. HBV truyền theo máu và các chất dịch. Thường là do sinh hoạt tình dục không an toàn, do dùng kim chích của người nhiễm bệnh, hoặc mẹ truyền sang con khi sinh nở. Rất mừng là HBV hoàn toàn có thể trị được bằng thuốc và phòng ngừa được bằng vắcxin (xem biểu đồ thời gian chích ngừa bên dưới). Trị viêm gan B, tiêm vắcxin ngừa làm giảm tác hại của aflatoxin và giảm nguy cơ ung thư.

Đổ dầu vào lửa

Viêm gan C. HCV (gọi tắt từ tiếng Anh hepatitis C virus – virút viêm gan C) lây theo đường máu, đến phá phách lá gan. HCV có tên tương tự nhưng khác hẳn HBV, lại cùng sở thích: ưa các tế bào gan. Vào tế bào gan, HCV gây viêm, lâu dài dẫn đến xơ chai lá gan. HCV có thể lặn mất không để tác hại. Nhưng khoảng ba trong bốn người nhiễm có nguy cơ gan xơ trong vòng vài mươi năm. HCV mới được phân lập gần đây (năm 1989). Mừng là mới có thuốc điều trị, tuy còn phải đầu tư nghiên cứu để tìm thuốc hay hơn và nhẹ tiền. Vắcxin thì chưa có. Nhiều người rất ơ hờ. Đâu ngờ điều nguy hiểm chết người. Virút viêm gan C làm hư gan âm thầm, rượu vào gan như dầu đổ vào lửa, mau bị xơ gan, rồi tới ung thư.

Cặp bài trùng HBV và aflatoxin liên thủ thì làm nguy cơ ung thư gan tăng lên 60 lần.

Hư thời hư vậy, say thời cứ say. Gan là bộ phận quý báu của cơ thể. Gan có thể tự sửa chữa, tái tạo. Rượu vào hoài, lâu gan cũng bị hao mòn. Gan lọc rượu độc ra khỏi máu, mỗi lần một số tế bào gan phải hy sinh. Nhậu thả cửa năm này tháng khác gan nào chịu nổi. Mới đầu là gan nhiễm mỡ, ngưng rượu vài tuần, gan trở lại bình thường. Rồi đến viêm gan. Xơ gan là giai đoạn cuối, virút C vào thì tung hoành múa gậy vườn hoang. Gan hết làm việc, mạng sống bị đe doạ.

Lý Bạch say xỉn nhảy xuống sông ôm trăng, Tản Đà ca tụng hư thời hư vậy, say thời cứ say. Truyện chưởng Kim Dung có hình tượng rất đẹp: Bang chúa ăn mày Kiều Phong uống rượu ừng ực không say, thư sinh Đoàn Dự cho dòng rượu chảy qua ngón tay nhờ Lục mạch Thần kiếm. Họ kết nghĩa đệ huynh. Tôi đoán các nhân vật này rồi ra sẽ bị xơ gan và ung thư. Có viêm gan C thì nguy hơn nữa.

Mấy thứ lăng nhăng, chúng giết ta. Ở nước ta, ung thư gan là loại thường gặp. Ở đàn ông nhiều xấp xỉ ung thư phổi (chiếm hàng đầu). Số phụ nữ mắc chỉ bằng ¼-1/3 của đàn ông. Phải chăng các đấng mày râu nhâm nhi với mồi nhậu dễ dãi, thức ăn mốc meo…

Lá gan dễ bị HBV, HCV, rượu và aflatoxin gặm nhấm. Riêng mỗi thứ cũng đủ làm khổ lá gan. Cặp bài trùng HBV và aflatoxin liên thủ thì làm nguy cơ ung thư gan tăng lên 60 lần. Bị HCV mà uống rượu, xơ gan và ung thư bùng lên như đổ dầu vào lửa. Mấy thứ lăng nhăng... chúng giết ta.

Theo GS.BS Nguyễn Chấn Hùng

SGTT