Xe điện Mỹ thời Trump 2.0: Đòn chí mạng hay cú hích bất ngờ?

Dọc theo xa lộ I-65 ở Kentucky (Mỹ), một "cuộc cách mạng" đang diễn ra. Elizabethtown, hay "E-town" như người dân địa phương gọi, từng chỉ là một thị trấn nhỏ được đặt tên theo vợ của người sáng lập vào những năm 1790. Nhưng giờ đây, nó sắp khoác lên mình một diện mạo hoàn toàn mới - một trung tâm sản xuất xe điện của nước Mỹ.

Trên vùng đất nông nghiệp từng yên bình, một khu phức hợp khổng lồ sắp hoàn thành, nơi hàng nghìn công nhân sẽ chế tạo pin cho xe điện tại BlueOval SK - liên doanh giữa Ford Motor và SK On của Hàn Quốc. Với khoản đầu tư 5,6 tỷ USD, dự án này không chỉ thay đổi bộ mặt của Elizabethtown mà còn tái định hình nền kinh tế của cả bang Kentucky.

"Mọi thứ đã thay đổi hoàn toàn", Thị trưởng Jeff Gregory nói, mắt hướng về những công trình mọc lên khắp nơi. Dân số thị trấn hơn 33.000 người đang bùng nổ, giá nhà đất tăng vọt, và chi tiêu xây dựng đã hơn gấp đôi chỉ trong một năm. Các nhà đầu tư đổ xô đến, không chỉ để xây nhà ở mà còn thiết lập những mắt xích quan trọng trong chuỗi cung ứng xe điện.

Nhưng tất cả điều này có thể bị đe dọa. Thành công của E-town phần lớn nhờ vào các chính sách hỗ trợ xe điện từ chính phủ liên bang, đặc biệt là Đạo luật Giảm lạm phát (IRA) và Đạo luật Cơ sở hạ tầng dưới thời cựu Tổng thống Joe Biden. Giờ đây, với những thay đổi chính trị, tương lai của "thị trấn EV" này trở nên mong manh hơn bao giờ hết.

Xe điện Mỹ trước ngã rẽ

Chỉ trong vài năm, ngành công nghiệp xe điện (EV) Mỹ đã chứng kiến sự phát triển bùng nổ nhờ các chính sách hỗ trợ mạnh mẽ từ chính quyền Biden. BlueOval SK, liên doanh giữa Ford và SK On, nhận khoản vay khổng lồ 9,6 tỷ USD từ Bộ Năng lượng Mỹ để xây dựng 3 nhà máy sản xuất pin, bao gồm một cơ sở tại Kentucky.

Đạo luật Giảm lạm phát (IRA) mang đến loạt ưu đãi hấp dẫn như tín dụng thuế cho xe điện sản xuất trong nước và hỗ trợ trực tiếp cho ngành công nghiệp pin EV. Đồng thời, Đạo luật Cơ sở hạ tầng cam kết hàng tỷ USD để mở rộng hệ thống trạm sạc, nhằm xóa bỏ một trong những rào cản lớn nhất đối với người tiêu dùng: phạm vi hoạt động của xe điện.

Tuy nhiên, mọi thứ đang đứng trước nguy cơ đảo chiều. Ngay trong ngày đầu tiên trở lại Nhà Trắng, Tổng thống Donald Trump ký sắc lệnh hành pháp "Giải phóng năng lượng Mỹ", cam kết loại bỏ các chính sách mà ông cho rằng đang hạn chế sự lựa chọn của người tiêu dùng. Dù chính quyền Biden chưa từng bắt buộc người dân Mỹ phải mua xe điện, ông Trump tuyên bố sẽ xóa bỏ những ưu đãi dành riêng cho EV, trả lại quyền tự do phát triển cho ngành công nghiệp ô tô.

Sắc lệnh này không chỉ chấm dứt mục tiêu xe điện chiếm 50% số xe mới vào năm 2030, mà còn có thể bãi bỏ khoản tín dụng thuế 7.500 USD hỗ trợ người mua xe điện, cũng như quyền miễn trừ liên bang cho phép bang California cấm bán xe chạy xăng từ năm 2035. Một trong những động thái đáng chú ý nhất là việc chính quyền Trump ngay lập tức đóng băng hàng tỷ USD tài trợ cho trạm sạc xe điện, làm chậm lại kế hoạch xây dựng 500.000 trạm sạc trên toàn nước Mỹ - một sáng kiến vốn đang triển khai với gần 1.000 cổng sạc mới mỗi tuần.

Bộ trưởng Năng lượng Mỹ Jennifer Granholm cảnh báo rằng việc đảo ngược chính sách xe điện có thể khiến các hãng xe Mỹ kém cạnh tranh hơn trên thị trường toàn cầu. "Chúng ta sẽ cạnh tranh với Trung Quốc hay để Trung Quốc thống lĩnh thị trường này?", bà Granholm đặt câu hỏi.

Những quyết định này đã vấp phải sự phản đối mạnh mẽ từ phe Dân chủ và các nhà lập pháp ủng hộ xe điện. Dân biểu Frank Pallone của New Jersey thẳng thắn chỉ trích rằng hành động của ông Trump có thể khiến hàng nghìn người Mỹ mất việc làm, đồng thời cảnh báo việc đóng băng quỹ khí hậu và hạ tầng có thể gây ra hậu quả nghiêm trọng.

Trong khi đó, giới phân tích vẫn chưa rõ sắc lệnh của Trump sẽ tác động đến ngành xe điện như thế nào. Một bản ghi nhớ từ Văn phòng Quản lý và Ngân sách Nhà Trắng cho thấy các hạn chế chi tiêu theo IRA có thể được áp dụng một cách hạn chế, để tránh gây xáo trộn quá lớn.

Elaine Buckberg, cựu Kinh tế trưởng của General Motors, hiện là học giả tại Viện Salata về Khí hậu và Bền vững của Harvard, nhận xét rằng sắc lệnh này có nội dung mơ hồ, đặt ra nhiều câu hỏi về những loại tín dụng thuế hoặc chi tiêu theo IRA có thể bị ảnh hưởng. "Nếu chính quyền Trump thực sự tạm dừng tín dụng thuế theo IRA, điều đó sẽ làm giảm sản xuất xe điện tại Mỹ, đẩy giá thành lên cao, trong khi các nhà sản xuất nước ngoài hưởng lợi", Buckberg phân tích.

Một nghiên cứu từ Đại học California, Berkeley, công bố vào tháng 11, dự báo rằng nếu tín dụng thuế EV bị bãi bỏ, doanh số bán và cho thuê EV có thể giảm khoảng 27%, với các nhà sản xuất Mỹ là bên chịu tổn thất lớn nhất.

Điều này đã khiến những người ủng hộ xe điện, như David Kieve, Chủ tịch EDF Action (tổ chức vận động của Quỹ Phòng vệ Môi trường), lên tiếng cảnh báo. "Các công ty đã đưa ra quyết định đầu tư dựa trên chính sách thuế. Sẽ là sai lầm nếu đột ngột rút lại những khoản hỗ trợ này, ảnh hưởng trực tiếp đến việc làm và doanh nghiệp", Kieve nhấn mạnh.

Viễn cảnh ngành xe điện Mỹ giờ đây đang rơi vào trạng thái bất định. Nếu chính quyền ông Trump tiến hành các bước đi mạnh mẽ nhằm tháo dỡ hoàn toàn các chính sách hỗ trợ xe điện, thị trường có thể đối diện với giai đoạn sụt giảm mạnh. Ngược lại, nếu các chính sách này chỉ bị điều chỉnh ở mức độ nhất định, ngành xe điện vẫn có cơ hội tiếp tục phát triển, dù với tốc độ chậm hơn.

Chính sách của ông Trump: Nguy cơ hay cơ hội?

Bất chấp những biến động trong ngành, thị trường xe điện Mỹ vẫn tiếp tục mở rộng, với 7 ông lớn, bao gồm Tesla, Ford, Mercedes-Benz, BMW, Hyundai, Chevrolet và Volkswagen, kiểm soát khoảng 63% thị phần tính đến năm 2024. Tuy nhiên, triển vọng của ngành đang bị thử thách bởi chính sách mới từ chính quyền Trump, khiến cả doanh nghiệp lẫn người tiêu dùng rơi vào thế lưỡng nan.

Tesla, tượng đài của ngành xe điện, tiếp tục giữ vững vị trí số 1 nhờ chiến lược đổi mới không ngừng, với Model Y là mẫu xe điện bán chạy nhất thế giới. Năm 2023, hãng đã giao khoảng 1,2 triệu chiếc Model Y, nhưng sang năm 2024, Tesla đối diện nhiều khó khăn như doanh số giảm 5,6%, chỉ còn 633.762 xe, góp phần làm chậm đà tăng trưởng chung của toàn thị trường xe điện Mỹ.

Không chỉ cạnh tranh gay gắt hơn, Tesla còn gặp phản ứng tiêu cực từ người tiêu dùng. Tại Texas, nhiều chủ xe Tesla tỏ ra bất mãn với thương hiệu, không phải vì chất lượng sản phẩm, mà vì những phát ngôn gây tranh cãi của Elon Musk.

Các hành động phản đối xuất hiện khắp nơi: xe Tesla bị ném phô mai Kraft Singles, kính chắn gió bị dán tờ rơi chống "Dự án 2025", và hàng chục lốp xe Tesla bị đánh cắp tại League City vào đúng ngày Valentine. Làn sóng tẩy chay còn lan rộng sang châu Âu, nơi doanh số Tesla giảm tới 45% trong tháng 1.

Trong khi Tesla đối diện nhiều thách thức, các đối thủ đang đẩy mạnh thị phần. Ford tiếp tục đầu tư vào các mẫu xe điện như Mustang Mach-E và F-150 Lightning, trong khi Mercedes-Benz tập trung vào dòng EQ với công nghệ tiên tiến và phạm vi hoạt động mở rộng.

Dù vậy, toàn ngành xe điện vẫn chưa thể bứt phá. Dù doanh số tăng 7,3% trong năm 2024, đạt 1,3 triệu xe, nhưng tốc độ tăng trưởng đang chậm lại do giá xe điện vẫn cao hơn so với xe chạy xăng. Sean Tucker, Tổng biên tập Kelley Blue Book, nhận định: "Tăng trưởng không dừng lại, nhưng rõ ràng đang chậm lại".

Điểm xoay chuyển quan trọng nhất có thể đến từ chính sách của chính quyền Trump. Tổng thống đã ký sắc lệnh hành pháp đình chỉ các khoản chi tiêu còn lại theo Đạo luật IRA, bao gồm trợ cấp xe điện và đầu tư vào trạm sạc EV. Các quy định khí thải dưới thời Biden, vốn là động lực buộc các hãng xe chuyển sang xe điện, cũng đang bị xem xét lại.

Việc cắt giảm trợ cấp có thể làm chậm đáng kể đà phát triển xe điện tại Mỹ. Ford đã phải hủy bỏ kế hoạch sản xuất SUV điện 3 hàng ghế để tập trung vào hybrid, trong khi General Motors hoãn mở rộng sản xuất pin EV. Nếu các ưu đãi bị loại bỏ hoàn toàn, việc thu hút người tiêu dùng chuyển sang xe điện có thể trở nên khó khăn hơn bao giờ hết.

Tuy nhiên, một nghịch lý thú vị là chính quyền ông Trump, dù không ủng hộ xe điện, có thể vô tình thúc đẩy sự phát triển của ngành này. Giá xăng cao do chính sách "drill baby drill" có thể khiến nhiều người cân nhắc xe điện hơn, trong khi các khoản đầu tư tư nhân vào EV, từ các ông lớn như Toyota và Hyundai, đang tăng mạnh. Câu hỏi đặt ra là: liệu Trump sẽ kìm hãm hay vô tình tạo đà cho thị trường xe điện bùng nổ?

Xe điện và thế "tiến thoái lưỡng nan" của ông Trump

Dù ông Trump có tuyên bố chống xe điện, nhưng thực tế là Đạo luật IRA mà cựu Tổng thống Joe Biden ban hành đã tạo ra một làn sóng đầu tư khổng lồ vào ngành xe điện tại Mỹ.

Một điều trớ trêu là hầu hết địa phương có thể bị ảnh hưởng bởi việc ông Trump đảo ngược chính sách xe điện cũng chính là những nơi đã giúp ông tái đắc cử. Phần lớn ngành công nghiệp EV phát triển nhờ chính sách của đảng Dân chủ lại được đặt tại các bang "đỏ" do đảng Cộng hòa kiểm soát.

Theo nghiên cứu của tổ chức E2 (Environmental Entrepreneurs) vào tháng 8/2024, gần 60% dự án xe điện và năng lượng sạch từ IRA được đặt tại các quận do Đảng Cộng hòa kiểm soát. 85% tổng vốn đầu tư và 68% số việc làm từ các dự án này cũng rơi vào tay các bang ủng hộ ông Trump. Trong 20 quận nhận đầu tư xe điện lớn nhất có đến 19 quận thuộc Đảng Cộng hòa.

Điều này đặt ông Trump vào tình thế khó xử: Nếu ông tìm cách loại bỏ hoặc thu hẹp chính sách hỗ trợ xe điện, chính các bang chiến địa và cử tri ủng hộ ông sẽ bị ảnh hưởng. Tương tự, nhiều nghị sĩ Cộng hòa có thể sẽ phải đối mặt với một quyết định khó khăn: ủng hộ việc làm tại địa phương hay ủng hộ quan điểm của Trump về xe điện.

Dưới tác động của IRA, nhiều tập đoàn ô tô lớn đã cam kết đầu tư mạnh vào xe điện tại Mỹ. Điều này giúp tạo thêm việc làm và thúc đẩy nền kinh tế tại các bang quan trọng, bất kể chính sách của Trump có thay đổi ra sao.

Toyota đầu tư 13,9 tỷ USD vào nhà máy sản xuất xe điện tại North Carolina, bang chiến địa quan trọng của ông Trump. Nhà máy này dự kiến tạo ra 5.000 việc làm mới, phần lớn bắt đầu hoạt động trong nhiệm kỳ thứ hai của ông. Đây là một trong những khoản đầu tư lớn nhất vào xe điện tại Mỹ tính đến nay.

Các bang chiến địa khác cũng hưởng lợi từ đầu tư xe điện. Cụ thể, có hơn 20 dự án tại Michigan, Georgia, South Carolina, Texas, North Carolina, và hơn 10 dự án tại Ohio, Tennessee, California, New York, Indiana và Arizona.

Đáng chú ý, trừ California và New York, hầu hết bang có nhiều dự án xe điện đều là những bang quyết định chiến thắng của Trump trong năm 2024.

Liệu ông Trump sẽ giữ vững lập trường hay buộc phải điều chỉnh để tránh tác động tiêu cực đến nền kinh tế các bang chiến địa? Quyết định của ông có thể định hình tương lai ngành xe điện Mỹ trong nhiều năm tới.

Big Tech và Big Oil: Kẻ thù hay đồng minh?

Chính quyền Trump 2.0 có thể tạo ra một cuộc giằng co thú vị giữa hai thế lực lớn: Big Tech (công nghệ, đặc biệt là Tesla) và Big Oil (ngành dầu mỏ truyền thống).

Elon Musk, CEO của Tesla, có mối quan hệ khá phức tạp với ông Trump. Dù từng chỉ trích chính sách của Trump trong quá khứ, nhưng gần đây, hai bên có dấu hiệu xích lại gần nhau. Ông Trump đã bổ nhiệm Musk làm lãnh đạo nhóm tư vấn "Bộ Hiệu quả Chính phủ" - một tổ chức phi chính phủ với nhiệm vụ cắt giảm quy định liên bang.

Musk, từng là người ủng hộ mạnh mẽ xe điện và chống biến đổi khí hậu, nay đã điều chỉnh lập trường, bớt nhấn mạnh vào chủ đề môi trường. Tesla vẫn là công ty xe điện hàng đầu nước Mỹ, và bất kỳ sự thay đổi chính sách nào của Trump cũng sẽ ảnh hưởng mạnh đến họ.

Trớ trêu thay, mặc dù ông Trump luôn ủng hộ chính sách "Drill, Baby, Drill" (khoan dầu mạnh mẽ) nhằm thúc đẩy khai thác dầu khí nội địa, một số tập đoàn dầu mỏ, vốn là đối thủ của xe điện, cũng đang dần dịch chuyển sang lĩnh vực này. Cụ thể, ExxonMobil và Saudi Aramco, hai gã khổng lồ trong ngành dầu khí, đã bắt đầu đầu tư vào khai thác lithium - một nguyên liệu quan trọng để sản xuất pin xe điện.

Việc ông Trump cam kết cắt giảm thuế và mở rộng cấp phép khai thác dầu, điều này có thể mang lại nguồn tài chính dồi dào cho các tập đoàn dầu khí - đúng vào thời điểm họ đang tìm cách rót tiền vào quá trình điện khí hóa.

Thay vì đối đầu với xe điện, các công ty dầu mỏ đang tìm cách kiếm lợi từ cuộc chuyển đổi năng lượng, trong đó bao gồm cả xe điện.

Kịch bản cho tương lai xe điện Mỹ

Việc Tổng thống Donald Trump nhậm chức có thể tạo ra tâm lý lo lắng cho các hãng xe điện, nhưng trớ trêu thay, chính quyền của ông cũng có thể vô tình thúc đẩy thị trường xe điện. Nếu ông Trump muốn duy trì lợi thế chính trị cho Đảng Cộng hòa trong cuộc bầu cử năm 2028, thì việc hỗ trợ ngành công nghiệp xe điện có thể trở thành một chiến lược cần thiết.

Trước mắt, thị trường xe điện Mỹ có thể chứng kiến sự tăng trưởng do người tiêu dùng tranh thủ tận dụng các khoản tín dụng thuế còn lại. Tuy nhiên, về dài hạn, nếu chính quyền ông Trump siết chặt chính sách hỗ trợ, Mỹ có thể gặp nhiều khó khăn trong việc đạt mục tiêu giảm khí thải, đặc biệt khi giao thông vận tải hiện chiếm hơn 50% lượng khí thải nhà kính quốc gia.

Nỗ lực đảo ngược các quy định về xe điện có thể dẫn đến các vụ kiện tụng từ các nhóm bảo vệ môi trường. Dan Becker, Giám đốc Chiến dịch Giao thông Vận tải An toàn Khí hậu tại Trung tâm Đa dạng Sinh học, cảnh báo: "Nếu ông Trump bãi bỏ các tiêu chuẩn xe sạch, người Mỹ sẽ chịu thiệt hại lớn: xe trở nên đắt đỏ hơn, ô nhiễm tăng cao, và nền kinh tế kém cạnh tranh hơn".

Một yếu tố khác là chính sách tín dụng thuế, bao gồm ưu đãi khi mua hoặc thuê xe điện, có thể bị bãi bỏ hoặc điều chỉnh mạnh tay. Hiện tại, vẫn chưa có quyết định chính thức nào, khiến người tiêu dùng rơi vào trạng thái chờ đợi và hoang mang.

Moaz Uddin, chuyên gia chính sách xe điện cấp cao tại Viện Great Plains, nhận xét: "Dự đoán tương lai chưa bao giờ là dễ dàng, nhưng giờ đây chúng ta đang bước vào thời kỳ bất định hơn bao giờ hết".

Dù chính sách còn nhiều biến động, nhiều chuyên gia cho rằng xu hướng điện khí hóa khó có thể đảo ngược. Báo cáo ngày 13/1 của BloombergNEF dự đoán doanh số xe điện tại Mỹ sẽ tăng nhẹ trong năm 2025, do chính quyền ông Trump cần thời gian để bãi bỏ các ưu đãi hiện có.

Chris Harto, nhà phân tích chính sách cấp cao tại Consumer Reports, nhận định rằng đây là thời điểm đầy thách thức cho những ai muốn mua xe điện. Ông khuyên người tiêu dùng không nên vội vàng đưa ra quyết định chỉ vì lo ngại ưu đãi biến mất mà nên cân nhắc dựa trên nhu cầu thực tế. "Đây thực sự là một khoảnh khắc kỳ lạ".

Dù ngắn hạn có nhiều bất ổn, Harto và nhiều chuyên gia khác tin rằng ngành xe điện sẽ tiếp tục phát triển. Công nghệ pin đang dần rẻ hơn, và các hãng xe nếu muốn duy trì sức cạnh tranh toàn cầu sẽ phải đầu tư vào EV - nếu không, họ sẽ để Trung Quốc chiếm lĩnh thị trường.

"Thách thức lớn nhất với các hãng xe bây giờ là sống sót qua giai đoạn chuyển đổi đầy tốn kém này, khi chính sách xe điện của Mỹ còn bất định", Harto kết luận. "1-2 năm tới sẽ rất khó đoán. Đây có thể là giai đoạn biến động mạnh nhất trong lịch sử ngành công nghiệp ô tô".