"Lạ mà không lạ" ở Việt Nam: Chỉ bán hàng chứ không chịu trách nhiệm

Sau hơn 2 năm đại dịch, kinh tế Việt Nam gặp nhiều khó khăn. Nhưng với những gì đã trải qua, chúng ta vẫn ấp ủ hy vọng về sự phát triển mạnh mẽ trong tương lai. Điều quan trọng là chúng ta phải tìm ra những trụ cột chính cho sự phát triển kinh tế. Tôi mạnh dạn chọn ra các trụ cột đó là đầu tư, xuất khẩu và tiêu dùng nội địa.

Đầu tư quan trọng nhưng không thu hút vốn bằng mọi giá

Nói về đầu tư, Việt Nam có nhu cầu rất lớn về vốn. Khi thu hút được vốn đầu tư trong và ngoài nước hiệu quả, sẽ tạo nên các nhà máy sản xuất hàng hóa, các trang trại nông nghiệp, trồng trọt chăn nuôi phát triển; sẽ có thêm nhiều con đường, sân bay, bến cảng. Những kết quả của đầu tư sẽ tạo nên nhiều công ăn việc làm cho người lao động. Đây là những cú huých mạnh mẽ cho sự phát triển kinh tế.

Tất nhiên, cần phải nhớ rằng chúng ta không thu hút đầu tư bằng mọi giá: cần kêu gọi đầu tư có chọn lọc bao gồm các nhà máy, trang trại, nông nghiệp áp dụng công nghệ 4.0; phát triển sản xuất theo hướng kinh tế xanh, tuần hoàn, không gây ô nhiễm môi trường; sản phẩm làm ra có đủ năng lực cạnh tranh ở thị trường nội địa và xuất khẩu; phấn đấu 10-15 năm tới, Việt Nam sẽ trở thành một trung tâm sản xuất công nghiệp của khu vực và thế giới.

Trụ cột thứ hai chính là lĩnh vực xuất khẩu. Năm 2021, tổng kim ngạch xuất nhập khẩu đạt 668 tỷ USD, với xuất khẩu là 336 tỷ USD, tăng 19% so với năm 2020. Mặc dù gặp điều kiện khó khăn do chống dịch, Việt Nam là một trong những nước có kim ngạch xuất khẩu lớn ở khu vực và thế giới.

Vậy xuất khẩu Việt Nam muốn phát triển hơn nữa thì cần làm gì? Trước hết, chúng ta phải nghiêm túc đánh giá xuất khẩu của Việt Nam còn nhiều tồn tại phải khắc phục như hàng hóa xuất khẩu chủ yếu là gia công, giá trị đem lại cho đất nước còn khiêm tốn. 70% kim ngạch xuất khẩu là của doanh nghiệp FDI. Nguyên nhiên vật liệu để sản xuất phụ thuộc hầu hết vào một số nước. Chi phí sản xuất, xuất khẩu còn cao, thị trường xuất khẩu chưa ổn định và vững chắc; có nhóm hàng chúng ta quá phụ thuộc vào 1-2 quốc gia nhập khẩu.

Bên cạnh đó, sự sáng tạo đổi mới, tự lực tự cường trong sản xuất, xuất khẩu còn ít. Hàng của Việt Nam sản xuất chưa có hệ thống phân phối chính thức tại các nước; nhiều mặt hàng sản xuất xong khi đi ra khỏi biên giới đã mang mác nhãn hàng hóa của nước ngoài.

Muốn xuất khẩu hiệu quả, chúng ta cần đầu tư mạnh mẽ cho lĩnh vực này và phải tạo niềm tin lâu dài cho nước nhập khẩu, làm ăn có trách nhiệm, nghiêm túc, trung thực với các bạn hàng trên thế giới. Hàng hóa Việt Nam muốn xuất khẩu được thì người tiêu dùng Việt Nam phải thực sự yêu hàng của mình trước.

"Nút cổ chai phân phối"

Trụ cột thứ ba, theo, tôi là tiêu dùng nội địa. Mọi người sản xuất ra của cải cho xã hội nhưng không chịu giải bài toán đầu ra. Nhiều năm nay, câu chuyện được mùa mất giá của các sản phẩm nông nghiệp vẫn chưa được khắc phục triệt để. Người nông dân chưa làm chủ ruộng đất của mình về mọi phương diện, chưa sống khỏe trên đồng ruộng của mình và chưa được hưởng lợi nhuận tương xứng với công sức bỏ ra.

Các nước khác đều đánh giá tiềm năng ở thị trường nội địa Việt Nam rất lớn khi tổng mức tiêu dùng cuối cùng của toàn dân chiếm tới 65-70% GDP. Thị trường nội địa cũng có sức hút lớn với các nhà đầu tư trong và ngoài nước. Câu hỏi đặt ra tại sao Việt Nam vẫn lạc hậu và trì trệ ở lĩnh vực tiêu dùng nội địa.

Theo đó, mua bán hàng hóa ít được công khai minh bạch, hình thức mua đứt bán đoạn và qua nhiều khâu trung gian. Hầu hết người bán không chịu trách nhiệm đến cùng về giá cả và chất lượng hàng hóa của mình. Còn có hiện tượng thao túng ép giá mua, giá bán, dẫn tới thua thiệt cho người sản xuất, đặc biệt là người nông dân.

Dư luận cũng thấy thiếu sự can thiệp của Bộ Công Thương và các cơ quan quản lý khác. Họ cho rằng tất cả việc mua bán bất bình đẳng trên thị trường hiện nay là phải chấp nhận do kinh tế Việt Nam đã theo cơ chế thị trường. Tuy nhiên, thực chất kinh tế thị trường ở Việt Nam theo "định hướng xã hội chủ nghĩa, chịu sự quản lý của Nhà nước" và đang phấn đấu tiến tới một nền kinh tế thị trường đầy đủ.

Những vấn đề nêu trên cho thấy hệ thống phân phối tiêu dùng ở Việt Nam còn yếu kém cả về nhận thức và hành động. Hàng hóa những năm gần đây đã sản xuất chất lượng và dồi dào hơn nhưng chiếc "nút cổ chai phân phối" còn bị ách tắc.

Có lẽ sắp tới, cần một cuộc đổi mới mạnh mẽ trong hệ thống nội thương ở Việt Nam sao cho hàng hóa Việt được đứng đàng hoàng ở các kệ siêu thị, chợ và cửa hàng tạp hóa. Các kênh phân phối phải mở rộng cửa để đón hàng Việt, chúng ta kiên quyết làm chủ mạng lưới phân phối trên sân nhà bởi mất phân phối là mất cả sản xuất.

Nếu cần thiết, phải đề nghị luật hóa việc phân phối lợi nhuận trong chuỗi giá trị. Đi đôi với tổ chức lại hệ thống phân phối, cần kiểm tra xử lý một cách thường xuyên những tổ chức cá nhân buôn lậu, gian lận thương mại, kinh doanh hàng giả làm thiệt hại cho sản xuất trong nước và người tiêu dùng.

Bài viết thể hiện góc nhìn, quan điểm của chuyên gia kinh tế Vũ Vinh Phú, nguyên Phó giám đốc Sở Thương mại, nguyên Chủ tịch Hội Siêu thị Hà Nội, không nhất thiết đồng quan điểm với Dân trí. Độc giả có thể phản biện trong phần bình luận phía dưới bài viết.

Chuyên gia kinh tế Vũ Vinh Phú