Bạn nuôi dạy con theo kiểu quyết đoán hay độc đoán?

Amy Morin, chuyên gia về sức khỏe tâm thần, nhà trị liệu tâm lý, hành vi trẻ em và Ann-Louise T. Lockhart, tiến sĩ tâm lý học tới từ trường Tâm lý Arizona, Mỹ, vừa có bài viết thú vị về bốn phong cách nuôi dạy con của các bậc cha mẹ.

Theo hai chuyên gia, điều quan trọng khi nuôi dạy con là phải đảm bảo rằng phong cách nuôi dạy con cái của bạn hỗ trợ sự phát triển lành mạnh cho con vì cách bạn tương tác với con và cách bạn kỷ luật chúng sẽ ảnh hưởng đến con trẻ trong suốt quãng đời còn lại.

Các nhà nghiên cứu đã xác định được bốn kiểu nuôi dạy con cái cơ bản, đó là: Nuôi dạy con theo kiểu độc đoán, quyết đoán, dễ dãi và không can thiệp.

Mỗi phong cách nuôi dạy con lại có những ưu và nhược điểm khác nhau. Mọi người thường muốn biết họ đang nuôi dạy con cái như thế nào và phong cách nào là tốt nhất.

Dưới đây là bốn phong cách nuôi dạy con phổ biến:

Nuôi dạy con theo kiểu độc đoán

Bố mẹ nuôi dạy con theo cách độc đoán thường cho rằng con cái không được có ý kiến, quy tắc là do cha mẹ đặt ra và họ không quan tâm đến cảm xúc của con. Cha mẹ độc đoán tin rằng trẻ em nên tuân theo mọi quy tắc của bố mẹ đặt ra mà không có ngoại lệ.

Cha mẹ độc đoán thường không quan tâm đến đàm phán mà chỉ tập trung vào sự vâng lời. Họ cũng không cho phép trẻ cùng bố mẹ đưa ra cách giải quyết vấn đề. Thay vào đó, họ đặt ra các quy tắc và thực thi các hậu quả mà không quan tâm đến ý kiến của con trẻ.

Cha mẹ độc đoán có thể sử dụng các hình phạt thay vì kỷ luật. Vì vậy, thay vì dạy trẻ cách đưa ra những lựa chọn tốt hơn, bố mẹ thường quan tâm tới việc khiến trẻ cảm thấy hối tiếc vì những sai lầm của chúng.

Những đứa trẻ lớn lên với cha mẹ độc đoán, quá nghiêm khắc thường có xu hướng luôn tuân theo các quy tắc. Tuy nhiên con cái của những bậc cha mẹ độc đoán có nguy cơ mắc các vấn đề về lòng tự trọng cao hơn vì ý kiến của chúng không được coi trọng.

Con trẻ có cha mẹ độc đoán cũng có thể trở nên thù địch hoặc hung hăng. Thay vì nghĩ về cách làm mọi việc tốt hơn trong tương lai, chúng thường tập trung vào sự tức giận mà chúng cảm thấy đối với cha mẹ hoặc bản thân vì đã không đáp ứng được kỳ vọng của cha mẹ.

Vì cha mẹ độc đoán thường rất nghiêm khắc nên con cái của họ có thể lớn lên trở thành những người giỏi nói dối để tránh bị trừng phạt.

Nuôi dạy con theo kiểu quyết đoán

Các bậc cha mẹ nuôi dạy con theo kiểu quyết đoán nỗ lực rất nhiều để tạo dựng và duy trì mối quan hệ tích cực với con mình.

Họ giải thích lý do đằng sau các quy tắc họ đưa ra. Họ đặt ra các giới hạn, thực thi các quy tắc và đưa ra các hậu quả khi con vi phạm nhưng quan tâm đến cảm xúc của con.

Cha mẹ quyết đoán xây dựng các quy tắc trong gia đình nhưng họ cũng lưu tâm đến ý kiến của con cái. Họ ghi nhận cảm xúc của con cái, đồng thời vẫn luôn hiểu rằng, bố mẹ cần có trách nhiệm như thế nào.

Đây là cách tiếp cận con trẻ được nghiên cứu và các chuyên gia ủng hộ là phong cách nuôi dạy con phát triển lành mạnh và hiệu quả nhất.

Cha mẹ nuôi dạy con theo kiểu quyết đoán đầu tư thời gian và sức lực vào việc ngăn ngừa các vấn đề về hành vi trước khi chúng xảy ra. Họ cũng sử dụng các chiến lược kỷ luật tích cực để củng cố hành vi tích cực, ví như xây dựng hệ thống khen thưởng con cái.

Những đứa trẻ được nuôi dạy theo cách này có nhiều khả năng trở thành những người trưởng thành có trách nhiệm, những người luôn cảm thấy thoải mái khi tự biện hộ và bày tỏ ý kiến cũng như cảm xúc của mình.

Trẻ em được cha mẹ nuôi dạy theo phong cách quyết đoán có xu hướng hạnh phúc và thành công. Chúng cũng có nhiều khả năng thành thạo hơn trong việc đưa ra các quyết định đúng đắn và tự đánh giá các rủi ro, an toàn.

Nuôi dạy con một cách dễ dãi

Bố mẹ nuôi dạy con dễ dãi thường đặt ra các quy tắc nhưng hiếm khi thực thi quy tắc đó. Họ không để con chịu trách nhiệm khi gây hậu quả. Họ nghĩ rằng con sẽ học tốt nhất với ít sự can thiệp từ cha mẹ.

Cha mẹ dễ dãi cũng thường khoan dung. Họ thường chỉ can thiệp khi con có vấn đề nghiêm trọng.

Cha mẹ nuôi dạy con dễ dãi thường dễ tha thứ với suy nghĩ "trẻ con thì phải như vậy". Khi con phạm sai lầm, họ có thể không làm cho những hậu quả đó trở nên nghiêm trọng. Họ có thể trả lại các đặc quyền nếu một đứa trẻ cầu xin hoặc họ có thể cho phép một đứa trẻ hết thời gian bị phạt sớm hơn nếu chúng hứa sẽ ngoan.

Cha mẹ dễ dãi thường đảm nhận vai trò bạn bè hơn là vai trò cha mẹ. Họ thường khuyến khích con cái nói chuyện với họ về các vấn đề của chúng nhưng họ không nỗ lực nhiều trong việc ngăn cản những lựa chọn sai lầm hoặc hành vi xấu.

Những đứa trẻ lớn lên với cha mẹ dễ dãi có nhiều khả năng gặp khó khăn trong học tập. Chúng có thể bộc lộ nhiều vấn đề về hành vi hơn vì chúng không đánh giá cao thẩm quyền và các quy tắc.  

Con trẻ có cha mẹ dễ dãi cũng có nguy cơ mắc các vấn đề sức khỏe cao hơn, chẳng hạn như béo phì, bởi vì cha mẹ chúng dễ tính và cho con ăn uống thoải mái theo ý thích.

Nuôi dạy con kiểu không can thiệp

Bố mẹ nuôi dạy con kiểu không can thiệp thường không hỏi con về trường học hay bài tập về nhà. Họ hiếm khi biết con họ đang ở đâu hoặc ở với ai. Họ cũng không dành nhiều thời gian cho con.

Cha mẹ nuôi dạy con kiểu này có ít kiến thức về những gì con cái họ đang làm, xây dựng ít quy tắc trong gia đình. Trẻ em có cha mẹ như vậy có thể không nhận được nhiều sự hướng dẫn, nuôi dưỡng và quan tâm của cha mẹ.

Cha mẹ không can thiệp mong muốn con cái tự chăm lo cho mình. Họ không dành nhiều thời gian hay sức lực để đáp ứng những nhu cầu của con. 

Nhiều bậc cha mẹ không tham gia hoặc thiếu kiến thức về sự phát triển của con trẻ hoặc họ tin rằng con mình sẽ học tốt hơn nếu không có sự giám sát của họ.

Trẻ em có cha mẹ nuôi dạy kiểu không quan tâm có khả năng phải đấu tranh với các vấn đề về sự tự tin. Chúng có xu hướng học kém ở trường và thể hiện các vấn đề hành vi thường xuyên, không thật sự hạnh phúc.

Thật ra, rất khó để các bậc cha mẹ có thể nuôi dạy con cái hoàn hảo. Đôi khi cha mẹ hoặc những đứa trẻ không chỉ phù hợp với một kiểu nuôi dạy. Vì vậy đừng thất vọng nếu có những lúc hoặc những lĩnh vực mà bạn có xu hướng dễ dãi hoặc không thể giải quyết và những lúc khác thì bạn có "quyền hành" hơn.

Thật khó để duy trì sự kiên định khi phải cân bằng giữa cuộc sống và việc nuôi dạy con cái.  Tuy nhiên, các nghiên cứu đều chỉ ra rằng, cách nuôi dạy con cái theo kiểu quyết đoán là cách nuôi dạy con cái tốt nhất.

Khi bạn muốn trở thành những bậc cha mẹ tốt nhất có thể, bạn có thể duy trì mối quan hệ tích cực với con trong khi vẫn thiết lập "uy quyền" của mình một cách lành mạnh. Theo thời gian, với sự nghiêm túc của bạn, con bạn sẽ gặt hái được những lợi ích từ phong cách nuôi dạy quyết đoán.