“Nóng” chuyện khai thác đất mặt ruộng ở Sóc Trăng

Theo thống kê sơ bộ, tỉnh Sóc Trăng hiện có rất nhiều cơ sở sản xuất vật liệu xây dựng. Mỗi năm, các cơ sở này “ngốn” hàng triệu mét khối đất để sản xuất gạch, ngói. Ngoài ra, việc san lấp mặt bằng cũng cần đến hàng triệu mét khối đất/năm. Con số khổng lồ đó được các nhà sản xuất kinh doanh nhắm vào đất ruộng là chính.

Vì thế, mỗi năm, cứ bước vào mùa khô, hoạt động khai thác đất mặt ruộng diễn ra rầm rộ. Từng đoàn xe cuốc, xe ben hoạt động hết công suất, chạy ngày chạy đêm, thi nhau “xẻ thịt” những thửa ruộng ở tất cả các địa phương trong tỉnh khi những thửa ruộng ấy vừa mới thu hoạch lúa xong. Không chỉ khai thác đất mặt ruộng gần, ruộng xa cũng bị khai thác triệt để.

Hàng ngày, người dân ở các phường 7, phường 10, phường 3, phường 5,.. của TP Sóc Trăng phải chứng kiến và chịu sự tra tấn khủng khiếp của đội ngũ xe ben chở đất hoạt động suốt ngày đêm. Ông Nguyễn Văn Thủ (ngụ phường 7) chỉ cho chúng tôi thấy hoạt động khai thác, vận chuyển đất mặt rầm rộ là hàng đoàn xe ben chở đầy đất nhả khói mù mịt, đất rơi vãi trên các đoạn đường đoàn xe đi qua. Tới các ngã ba, ngã tư, đoàn xe này bất chấp tín hiệu đèn giao thông cứ lao qua vùn vụt khiến người đi đường kinh hoàng bạt vía.

Ông Thủ nói: “Vào mùa khô, xe chở đất chạy tới đâu bụi mịt mù tới đó, bà con ở hai bên đường thật khổ khi bị tra tấn bởi bụi. Nhiều nhà đóng cửa suốt ngày, bữa ăn cũng vội vàng vì bụi, quần áo, đồ đạc lúc nào cũng bám đầy bụi. Nhà cửa rung bần bật mỗi khi xe chạy qua”.

Còn ở đường tỉnh lộ 8 nối từ ngã ba Trà Tim (phường 10, TP Sóc Trăng) sang thị trấn Mỹ Xuyên (huyện Mỹ Xuyên), hàng chục chiếc xe ben chở đất cũng hoạt động liên tục khiến cho cả đoạn đường này chìm ngập trong bụi. Nhiều gia đình ở đây cũng khốn khổ vì bụi, vì tiếng ồn khi xe hoạt động. Cả cánh đồng mên mông trở nên huyên náo như một đại công trường thủy lợi.

Ở xã Thạnh Quới (huyện Mỹ Xuyên), cánh đồng dọc theo tuyến QL1A cũng bị khai thác rầm rộ với hàng chục xe cuốc, xe ben đang ngày đêm đào bới, chuyển đất mặt ruộng đi tiêu thụ khắp trong vùng. Bà Lý Thị Sô Phel (ngụ xã Thạnh Quới) nói: “Bà con tụi tui khốn khổ vì xe chở đất đi qua. Mỗi khi xe chạy qua thì bụi mù mịt, đang ăn cơm phải vội vàng đậy lại ngay nếu chậm một chút là bụi bay đầy. Nhà đóng cửa cũng không ổn, phải lấy tấm vải to che luôn phía trước để ngăn bụi”.

Theo lý giải của những hộ dân, bà con phải bán lớp đất mặt ruộng là do đất gò cao, sản xuất lúa không hiệu quả cho nên mới bán lớp đất này nhằm hạ thấp mặt ruộng, vừa cải tạo đất vừa có tiền mua phân bón, thuốc trừ sâu cho vụ lúa tiếp theo.

Được biết, nông dân bán cho người khai thác lớp đất mặt ruộng sâu khoảng 20- 30cm với giá từ 500.000 đồng đến 600.000đồng/công (1.000m2). Tính ra, mỗi công đất, nếu khai thác đúng thỏa thuận sẽ được từ 60- 70m3 đất. Giá đất của các chủ khai thác bán lại cho người có nhu cầu mỗi xe ben đất (ước khoảng từ 9- 10m3) từ 500.000đồng trở lên (tùy theo vị trí đổ đất xa hay gần, thuận đường hay không thuận đường). Như vậy, chủ khai thác sẽ kiếm lời từ việc khai thác đất này là rất lớn.

Theo tìm hiểu của PV, việc khai thác này phải được sự cho phép của cơ quan chức năng là chính quyền địa phương và Sở Tài nguyên- Môi trường Sóc Trăng. Tuy nhiên trên thực tế, việc khai thác lại không như giao kèo mà đều có sự “phá lệ” khi nhiều thửa ruộng bị khai thác vượt quá giới hạn cho phép.

Theo phân tích của nhiều nhà khoa học, việc các thửa ruộng đã bị khai thác hết lớp đất mặt màu mỡ sẽ để lại nhiều hệ lụy lâu dài, lợi bất cập hại. Cụ thể, khai thác mất lớp đất mặt thì lớp đất chứa nhiều chất dinh dưỡng nhất đã bị lấy đi, năng suất lúa giảm, sâu bệnh nhiều hơn, chi phí sản xuất tăng. Ngoài ra, lấy đất mặt ruộng một cách tùy tiện đã không cải tạo được đất, gây khó khăn trong sản xuất ở diện tích đó, mà còn ảnh hưởng xấu đến việc canh tác của diện tích chung quanh bởi việc lấy đất mặt không phải thực hiện đồng loạt. Vì vậy, mặt ruộng biến dạng, chỗ cao, chỗ thấp, rồi biến thành đất trũng, gây khó khăn cho sản xuất như điều tiết nước trên cùng một cánh đồng, dẫn đến tình trạng, nếu bơm đủ nước cho các hộ ruộng cao thì ngập úng xảy ra tại ruộng của các hộ đã bán lớp đất mặt; còn nếu bơm vừa đủ lượng nước cho hộ có ruộng thấp, thì ruộng cao thiếu nước trầm trọng. Đó là chưa nói tới ở một số cánh đồng, việc khai thác bừa bãi như thế vô tình đã tạo thành vùng trũng, tạo điều kiện cho nước mặn tràn vào, diện tích bị xâm nhập mặn ngày càng lớn...

Ông Nguyễn Hoàng Dân - Phó Giám đốc sở Tài nguyên- Môi trường Sóc Trăng cho biết, việc cải tạo mặt ruộng là cần thiết nhưng phải xem xét lại để không ảnh hưởng đến chất lượng đất, tránh sự suy thoái, bạc màu của đất, giảm năng suất sản lượng trong sản xuất.

Ông Lê Thành Trí - Phó Chủ tịch UBND tỉnh Sóc Trăng cho hay, trước tình trạng nói trên, UBND tỉnh Sóc Trăng đã có cuộc họp với các ngành chức năng của tỉnh để giải quyết tình trạng cấp phép khai thác đất mặt ruộng lúa để phục vụ cho việc san lấp mặt bằng và làm vật liệu xây dựng.

Theo ông Nguyễn Hoàng Dân, các hộ dân có đất trồng lúa được cho phép, đã thỏa thuận với các doanh nghiệp để khai thác lớp đất mặt trên đất trồng lúa để phục vụ cho san lấp mặt bằng và làm vật liệu xây dựng. Theo giấy phép, các hộ dân được phép cải tạo lại mặt ruộng, với phương thức là hạ thấp xuống 20 cm nhưng phải giữ lại tầng đất mặt để canh tác.

Tuy nhiên, thực tế hiện trạng khai thác lại có dấu hiệu không tuân thủ nghiêm những điều mà văn bản của chính quyền đã qui định. Cụ thể, việc thực hiện theo giấy phép không chặt chẽ, không kiểm soát được tầng đất mặt phải giữ lại, thời gian hoạt động của các doanh nghiệp cũng tùy tiện, nhiều doanh nghiệp vận chuyển cả ngày lẫn đêm gây ồn ào, ô nhiễm môi trường, ảnh hưởng đến cuộc sống của người dân.

Theo quy hoạch phát triển vật liệu xây dựng của UBND tỉnh Sóc Trăng, đất nguyên liệu để sản xuất vật liệu xây dựng gồm: đất gò không canh tác; đất bãi hoang; đất tận dụng từ khơi thông lòng sông, kênh rạch; đất ven sông không sản xuất nông nghiệp; đất hạ cốt ruộng. Tuy nhiên, tỉnh chưa có văn bản hướng dẫn cụ thể các địa phương hạ độ cao như thế nào để thực hiện đúng cách cải tạo mặt ruộng mà không làm mất đi độ màu mỡ của đất, không hủy hoại đất; vị trí được phép khai thác tầng đất mặt trồng lúa là ở đâu, với diện tích bao nhiêu. Do đó, nhiều địa phương quản lý khai thác đất mặt ruộng còn lỏng lẻo, chưa thống nhất, có nơi cho khai thác, có nơi không cho khai thác; các ngành chức năng phối hợp thanh tra, kiểm tra chưa chặt chẽ, khi phát hiện sai phạm, còn lúng túng trong khâu xử lý như: chưa biết xử lý người bán hay người mua, dựa trên cơ sở pháp lý nào để xử lý... Từ đó dẫn đến tình trạng tự tiện mua bán, khai thác tràn lan đất mặt ruộng, chính quyền địa phương không kiểm soát được.

Sở Tài nguyên Môi trường tỉnh Sóc Trăng thành lập đoàn đến kiểm tra thì đơn vị khai thác đã ngưng hoạt động. Trước thực trạng trên, UBND tỉnh đã chỉ đạo các địa phương tạm thời chưa cấp phép khai thác lấy tầng mặt đất trồng lúa, chờ tham khảo ý kiến của bộ, ngành liên quan. Theo các nhà khoa học, việc "hạ cốt ruộng" đối với đất gò cao, sản xuất không hiệu quả là cần thiết, nhưng phải khai thác đúng cách, điều quan trọng nhất là phải giữ cho được lớp đất mặt.

Sở Tài nguyên Môi trường Sóc Trăng nhận định: Hiện nay, trên địa bàn tỉnh Sóc Trăng có một số trường hợp khai thác, lấy tầng mặt của đất trồng lúa sử dụng vào mục đích san lấp mặt bằng các công trình xây dựng hoặc làm nguyên liệu sản xuất gạch, ngói,...Việc khai thác, lấy tầng mặt của đất trồng lúa là hành vi vi phạm pháp luật, hủy hoại đất, làm giảm năng suất lúa và ảnh hưởng đến việc sản xuất của các hộ dân xung quanh.

Từ thực tế trên, Sở Tài nguyên môi trường đã có công văn đề nghị UBND các huyện, thị xã, thành phố chỉ đạo Phòng Tài nguyên - Môi trường các huyện, thị xã, thành phố phối hợp các ban, ngành có liên quan tăng cường công tác kiểm tra, giám sát kịp thời phát hiện những trường hợp tự ý khai thác, lấy tầng mặt đất trồng lúa. Khi phát hiện tổ chức, cá nhân vi phạm tiến hành lập biên bản vi phạm hành chính và lập thủ tục xử phạt theo quy định.

Trước tình trạng khai thác đất mặt ruộng nói trên, Ban Kinh tế ngân sách thuộc HĐND tỉnh Sóc Trăng cũng đã tổ chức nhiều chuyến khảo sát nhằm đánh giá hiện trạng khai thác đất mặt để có đề xuất cụ thể với UBND tỉnh cũng như UBND thành phố và các xã, phường, thị trấn để có biện pháp khắc phục kịp thời, bảo vệ tốt nguồn tài nguyên đất. 

Ông Trần Đại Phúc - Phó Trưởng ban Kinh tế và Ngân sách (HÐND tỉnh Sóc Trăng) cho biết: Ðể có những giải pháp căn cơ, nhất quán trong việc quản lý, khai thác, cải tạo đất sản xuất nông nghiệp, cần tiến hành khảo sát lại việc khai thác đất mặt ruộng trong thời gian qua trên địa bàn để đánh giá sự ảnh hưởng của nó; ban hành quy định hướng dẫn thống nhất trong việc quản lý, khai thác, cải tạo đất sản xuất nông nghiệp nhằm tránh những tác hại lâu dài và giữ ổn định diện tích đất trồng lúa. Các ngành chức năng và các địa phương cần tiến hành lập quy hoạch, kế hoạch vùng nguyên liệu cụ thể phục vụ cho sản xuất vật liệu xây dựng trên địa bàn, đồng thời tuyên truyền phổ biến sử dụng gạch không nung thay thế và hướng dẫn các cơ sở sản xuất gạch thủ công chuyển đổi công nghệ cho phù hợp.

Đầu tháng 4/2014, Văn phòng UBND tỉnh Sóc Trăng thông báo chỉ đạo của Phó Chủ tịch UBND tỉnh Lê Thành Trí: “UBND các huyện, thị xã, thành phố tạm thời chưa cấp phép cho các tổ chức, hộ gia đình, cá nhân khai thác, lấy tầng đất mặt đất trồng lúa cho đến khi có ý kiến chỉ đạo mới của UBND tỉnh”.

Bạch Dương-  Huỳnh Hải