Những điểm mới đáng lưu ý của Bộ luật Hình sự có hiệu lực từ 2018

Không thi hành án tử với người từ 72 tuổi

BLHS 2015 đã giảm số lượng điều luật áp dụng hình phạt tử hình; bổ sung đối tượng không áp dụng hình phạt tử hình là người từ 75 tuổi trở lên khi phạm tội hoặc khi xét xử; mở rộng thêm 2 trường hợp không thi hành án tử hình (người từ đủ 72 tuổi trở lên; người bị kết án tử hình về tội tham ô tài sản, tội nhận hối lộ mà sau khi bị kết án đã chủ động nộp lại ít nhất 3/4 tài sản tham ô, nhận hối lộ và hợp tác tích cực với cơ quan chức năng hoặc lập công lớn).

Chính sách xử lý đối với người dưới 18 tuổi có nhiều thay đổi và hướng đến cân nhắc xem có thể áp dụng các biện pháp giáo dục cải tạo, các biện pháp tư pháp hay không, sau đó mới bàn đến việc áp dụng hình phạt.

Bổ sung 3 trường hợp loại trừ trách nhiệm hình sự: Gây thiệt hại trong khi bắt giữ người phạm tội; rủi ro trong nghiên cứu, thử nghiệm, áp dụng tiến bộ khoa học, kỹ thuật và công nghệ; thi hành mệnh lệnh của người chỉ huy hoặc của cấp trên.

Bỏ 8 tội danh

BLHS 2015 gồm 317 Điều (313 tội danh), chia thành 13 Chương, tăng hơn rất nhiều so với BLHS 1999. Cụ thể, tăng 40 tội danh (bổ sung 30 tội danh mới, 10 tội danh là do tách ra).

BLHS 2015 bỏ 8 tội: Tội hoạt động phỉ; Tội đăng ký kết hôn trái pháp luật; Tội kinh doanh trái phép; Tội vi phạm các quy định của Nhà nước về kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng; Tội báo cáo sai trong quản lý kinh tế; Tội vi phạm quy định về cấp văn bằng bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp; Tội sử dụng trái phép quỹ dự trữ bổ sung vốn điều lệ của tổ chức tín dụng; Tội không chấp hành các quyết định hành chính của cơ quan nhà nước có thẩm quyền về việc đưa vào cơ sở giáo dục, cơ sở chữa bệnh, quản chế hành chính.

Việc bỏ 8 tội danh trên xuất phát từ những căn cứ khác nhau. Có những tội được phi hình sự hóa, bỏ hẳn như Tội sử dụng trái phép quỹ dự trữ bổ sung vốn điều lệ của tổ chức tín dụng, Tội báo cáo sai trong quản lý kinh tế.

Tách, nhập, chuyển hóa nhiều tội danh

Các tội khác có sự chuyển hóa, tách hoặc nhập với tội danh khác.

Hành vi đăng ký kết hôn trái pháp luật theo BLHS 1999 là “Tội đăng ký kết hôn trái pháp luật” nhưng theo BLHS 2015, hành vi đăng ký kết hôn trái pháp luật đã được xử lý trong “Tội đăng ký hộ tịch trái pháp luật”.

Đối với nhóm tội xâm phạm an ninh quốc gia, BLHS 2015 bỏ Tội hoạt động phỉ; bổ sung Tội cướp biển (Điều 302); sửa đổi cơ bản cấu thành của Điều 88 - Tội tuyên truyền chống Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam của BLHS 1999.

Đối với nhóm tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của con người: bổ sung Tội mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người (Điều 154).

Đối với nhóm tội xâm phạm trật tự quản lý kinh tế: BLHS 2015 đã thay thế Điều 165 - Tội cố ý làm trái quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng BLHS 1999 bằng 9 tội danh mới thuộc các lĩnh vực: Quản lý cạnh tranh, đầu tư công; Quản lý, sử dụng tài sản nhà nước; Quản lý, sử dụng vốn nhà nước đầu tư vào sản xuất kinh doanh tại doanh nghiệp; Đấu thầu, đấu giá tài sản; Kế toán; Quản lý thuế; Xây dựng; Bồi thường thu hồi đất.

Đối với nhóm tội phạm ma túy: đã có sự phân hóa, tách ra một số tội danh, giảm bớt án tử hình đối với một số tội. Ngoài ra, trong cấu thành một số tội đã sửa đổi căn bản để làm rõ các hành vi phạm tội, ví dụ như trồng cây thuốc phiện.

Đối với nhóm tội xâm phạm an toàn công cộng, trật tự công cộng: Bổ sung một số tội về lĩnh vực viễn thông và công nghệ thông tin như: “Tội sản xuất, mua bán, trao đổi hoặc tặng cho công cụ, thiết bị, phần mềm để sử dụng vào mục đích trái pháp luật” nhằm xử lý đối với hành vi viết phần mềm để tấn công mạng; Tội thu thập, mua bán, tàng trữ công khai trái phép thông tin về tài khoản ngân hàng; Tội cung cấp trái phép trên mạng máy tính, mạng viễn thông; Tội sử dụng trái phép tần số (Điều 291)…

Đối với các tội xâm phạm trật tự công cộng khác, BLHS 2015 đã sửa đổi “Tội đánh bạc”, “Tội tổ chức đánh bạc” theo hướng nâng định mức tiền dùng đánh bạc lên.

Đối với nhóm tội phạm về chức vụ: Để phù hợp với các cam kết của Việt Nam trong Công ước của Liên Hợp quốc về chống tham nhũng, BLHS 2015 có sửa đổi khái niệm về tội phạm chức vụ, không chỉ xử lý đối với cán bộ, công chức mà cả các đối tượng khác.

Đối với nhóm tội xâm phạm hoạt động tư pháp: Chương này bổ sung 2 tội danh: Vi phạm các quy định về giam giữ; Gây rối trật tự tại phiên tòa.

Tăng hình phạt tiền

Đối với các trường hợp đã áp dụng quy định có lợi của BLHS 2015 theo Nghị quyết số 144/2016/QH13 của Quốc hội về việc lùi hiệu lực thi hành của BLHS 2015, để khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử những hành vi mà BLHS sửa đổi năm 2017 không quy định là tội phạm nữa: nếu vụ án đã khởi tố, đang điều tra, truy tố, xét xử thì phải đình chỉ; trường hợp người bị kết án đang chấp hành hình phạt hoặc đang được tạm đình chỉ chấp hành hình phạt thì được miễn chấp hành phần hình phạt còn lại; trường hợp người bị kết án chưa chấp hành hình phạt hoặc đang được hoãn chấp hành hình phạt thì được miễn chấp hành toàn bộ hình phạt…

Khoảng cách về khung hình phạt được thu hẹp, khắc phục khung hình phạt quá rộng như trước đây, dễ dẫn đến việc lạm dụng khi áp dụng, khoảng cách từ mức hình phạt thấp nhất đến mức hình phạt cao nhất trong một khung là khoảng 5 - 6 năm.

Tăng hình phạt tiền, giảm hình phạt tù theo định hướng cải cách tư pháp. Trong 313 tội danh, có đến 455 khung hình phạt quy định hình phạt tiền, BLHS 1999 chỉ có 201. Mức phạt tiền cũng tăng: Cá nhân cao nhất là 5 tỷ đồng; pháp nhân cao nhất là 20 tỷ đồng.

Tiến Nguyên (ghi)