Phong tặng danh hiệu nghệ sĩ: Nên điều chỉnh để tránh bị "trượt oan"

Lúc đã "gần đất xa trời", phong tặng danh hiệu còn ý nghĩa gì?

Cách đây mấy hôm, khi đề cập đến chuyện có nên truy tặng danh hiệu NSND cho NSƯT Bùi Cường như một cách tri ân sự cống hiến của ông cho nghệ thuật trong đám tang, NSƯT Đức Lưu đã rất xót xa khi nhắc lại việc phong tặng danh hiệu NSND, NSƯT hiện nay.

Theo NSƯT Đức Lưu, việc cứng nhắc trong việc xét tặng danh hiệu hiện nay khiến cho nhiều nghệ sĩ lớn tuổi cùng thế hệ với bà bị thiệt thòi. Theo đó, các nghệ sĩ thuộc thế hệ trước từng có rất nhiều cống hiến cho nghệ thuật ở những bộ phim kinh điển và những vở diễn vang danh nhưng vì thời đó chưa có các liên hoan, hội diễn… nên họ không có huy chương.

Vì không có huy chương nên họ không được xét tặng danh hiệu bởi theo quy chế, nghệ sĩ muốn được xét tặng danh hiệu NSND phải có đủ 2 huy chương vàng sau khi được xét tặng NSƯT.

Nữ nghệ sĩ nhắc lại chuyện cố NSND Tuệ Minh - phu nhân của cố nhà thơ Nguyễn Đình Thi, người đã để đời với hàng loạt vai diễn trong các phim: Một ngày đầu thu, Vĩ tuyến 17 ngày và đêm, Ngày lễ Thánh, Vợ chồng anh Lực, Dòng sông âm vang… sau nhiều lần bị “nâng lên đặt xuống”, khi được nhận tấm bằng phong tặng danh hiệu thì nằm một chỗ trong viện dưỡng lão, không lâu sau thì qua đời.

Tương tự, trường hợp của NSƯT Trần Hạnh, người đã có nhiều đóng góp cho nghệ thuật nhưng đến cuối đời vẫn chỉ dừng lại ở danh hiệu NSƯT. Mãi đến thời điểm gần đây, ông mới được “đặc cách” xem xét phong tặng danh hiệu.

“Chúng tôi cảm thấy rất chạnh lòng khi có nhiều trường hợp thuộc thế hệ con cháu hoặc học trò của chúng tôi, chưa có thành tích gì đáng kể nhưng đã được phong tặng NSND từ rất lâu. Trong khi đó, thế hệ chúng tôi, những người đã có không ít đóng góp cho nền nghệ thuật nước nhà lại chưa được phong tặng danh hiệu NSND.

Cứ nghĩ đến trường hợp của chị Tuệ Minh hay Bùi Cường mới đây tôi lại càng đau lòng. Khi sống chẳng ai thèm ngó ngàng, đến khi “gần đất xa trời” hoặc đã quá cố người ta mới “chiếu cố” cho. Những lúc đó việc phong tặng còn có ý nghĩa gì nữa?”, NSƯT Đức Lưu bày tỏ.

NSND Minh Châu, một trong những người đã từng “chạy đôn chạy đáo” khắp nơi để gửi đơn đề nghị truy tặng danh hiệu NSND cho cố nghệ sĩ Phương Thanh cũng cho rằng, cần phải có sự linh hoạt đối với các nghệ sĩ lớn tuổi trong việc phong tặng danh hiệu.

Bởi mặc dù các nghệ sĩ lớn tuổi không bao giờ đòi hỏi danh này lợi kia nhưng việc phong tặng danh hiệu cho họ là một sự ghi nhận những công lao, đóng góp và sự hy sinh của họ đối với nền nghệ thuật nước nhà. Và không nên để đến khi các nghệ sĩ quá lớn tuổi hoặc đã thành người thiên cổ mới phong tặng cho họ.

“Lúc đã “nằm xuống” rồi thì có phong tặng danh hiệu gì đi chăng nữa cũng chẳng có ý nghĩa gì. Tất cả mọi thứ chỉ là một tờ giấy không hơn không kém. Tại sao lúc các cụ còn sống lại không phong tặng cho họ để họ không bị đợi chờ mòn mỏi và cảm nhận được niềm vui của người nghệ sĩ cả một đời tận hiến”, NSND Minh Châu nói thêm.

Thực tế, trong các lễ trao tặng danh hiệu hàng năm có không ít trường hợp chưa kịp cảm nhận niềm vui thì đã thành người thiên cổ hoặc tuổi cao sức yếu không thể đi lại được.

Nên điều chỉnh để tránh trường hợp nghệ sĩ bị "trượt oan"

Theo Nghị định 89/2014/NĐ-CP về xét tặng danh hiệu NSND, NSƯT, quy trình đối với việc xét tặng danh hiệu hiện nay vẫn còn quá nhiều vướng mắc. Trong đó, việc đi qua quá nhiều hội đồng xét duyệt và điều kiện “cứng” phải đủ 90% số phiếu của thành viên trong hội đồng xét duyệt mới đủ điều kiện trình lên cấp cao hơn đã tạo ra những rào cản.

Mới đây nhất, chuyện 3 nghệ sĩ cải lương gạo cội: Minh Vương, Thanh Tuấn, Giang Châu… bị trượt danh hiệu NSND ở Hội đồng chuyên ngành cấp Nhà nước vì không đủ 90% số phiếu đã gây nền nhiều dư luận trái chiều. Cuối cùng, Hội đồng chuyên ngành cấp Nhà nước phải xem xét lại cụ thể từng trường hợp họ mới “lọt qua cửa ải”.

Tương tự, các nghệ sĩ cải lương mà nhắc tới ai cũng biết như: cố NSƯT Út Bạch Lan, cố NSƯT Thanh Sang… dù từng làm hồ sơ xin xét tặng danh hiệu NSND nhưng chỉ vì không đủ 90% thành viên hội đồng bỏ phiếu mà cho đến khi đã thành người thiên cổ vẫn chưa được xét.

NSND Thanh Hoa cho rằng: “Có quá nhiều bất cập trong việc phong tặng danh hiệu nhưng tôi thấy nổi bật nhất là việc xét danh hiệu dựa trên tiêu chí huy chương. Vì điều này, nhiều nghệ sĩ nổi tiếng cống hiến hết mình cho khán giả nhưng không tham gia hội diễn nên không có huy chương và vì thế không đủ tiêu chuẩn để xét duyệt.

Còn có những nghệ sĩ chăm chỉ tham gia hội diễn, đầy đủ huy chương vàng và được phong danh hiệu NSND mà đến như tôi trong nghề còn không biết là ai thì khán giả làm sao mà biết được. Cho nên cái việc xét huy chương là điều rất bất cập”.

Bên cạnh đó, theo NSND Thanh Hoa, việc cứng nhắc với tiêu chí 90% thành viên hội đồng bỏ phiếu mới đủ điều kiện quả là con số quá cao. Và chính con số này làm “trượt oan” nhiều nghệ sĩ xứng đáng được phong tặng danh hiệu.

“Tôi rất mong muốn cơ quan chức năng nên điều chỉnh lại quy chế cho phù hợp để đỡ gây thiệt thòi cho nghệ sĩ, nhất là những nghệ sĩ có nhiều đóng góp cho nghệ thuật đang ở tuổi cao sức yếu và không làm giảm sút niềm tin trong lòng khán giả”, NSND Thanh Hoa bày tỏ.

Bản thân NSND Lê Tiến Thọ - Chủ tịch Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam cũng cho rằng, quy định để 90% phiếu hội đồng là rất khó. Theo ông, chỉ nên để quá 75% là phù hợp. Nam nghệ sĩ cho rằng, các quy định mới chỉ là khung cứng, để đạt danh hiệu thì không chỉ có huy chương mà cần phải thuyết phục được hội đồng để họ bỏ phiếu...

Thường thì các thành viên hội đồng xét tặng đều là những người có nhãn quan, tư duy nghệ thuật chuẩn mực. Tuy nhiên, cũng không thể loại trừ yếu tố cảm tính của cá nhân chi phối quyết định của chính những người cầm cân nảy mực này.

Hà Tùng Long