Về nơi Bác Hồ được cha khai tâm bằng hai chữ "nhân" và "nghĩa"
(Dân trí) - Trong cuộc đời của mình, Chủ tịch Hồ Chí Minh từng 2 lần theo gia đình đến sống tại Kinh đô Huế, thời kỳ Người ở tuổi nhi đồng và khi đã trở thành một thanh niên với nhiều hoài bão lớn.
Theo các tài liệu được lưu trữ tại Bảo tàng Hồ Chí Minh thành phố Huế, Bác Hồ xuất thân trong một gia đình nhà Nho nghèo nhưng giàu truyền thống yêu nước. Thân sinh của Người là con nhà khoa bảng, học vị đỗ Phó bảng. Bản thân Chủ tịch Hồ Chí Minh khi trở thành người cộng sản vẫn tự nhận mình "thành phần nhà Nho".
Cũng chính từ "chân Nho" này mà cậu bé Nguyễn Sinh Cung mới lên 5 tuổi đã rời quê, cùng mẹ và anh trai theo cha vào Huế năm 1895. Từ đó nơi đây được xem là quê hương thứ hai, nơi Người sống, học tập, lao động, trưởng thành trong thời gian gần 10 năm (gồm 2 giai đoạn 1895-1901 và 1906-1909).
Nơi Bác Hồ được cha khai tâm bằng hai chữ "nhân" và "nghĩa"
Theo tư liệu lịch sử, làng Dương Nỗ (nay thuộc phường Dương Nỗ, quận Thuận Hóa, thành phố Huế) là nơi đã chứng kiến những năm tháng Chủ tịch Hồ Chí Minh lớn lên và bắt đầu đi học (1898-1900).
Những năm tháng sống ở đây, hồn đất, tình người đã góp phần hun đúc nên người thanh niên yêu nước Nguyễn Tất Thành với trí tuệ lỗi lạc, trái tim nhiệt huyết, tâm hồn thanh cao và trên hết là lòng yêu quê hương đất nước, đồng bào, chuyển hóa thành khát vọng cứu nước, cứu dân.
Làng Dương Nỗ, thành phố Huế tổ chức lễ rước di ảnh Bác Hồ trong dịp kỷ niệm 135 năm ngày sinh của Người (Ảnh: Vi Thảo).
Bốn di tích lưu niệm quý báu về thời thơ ấu của Bác Hồ ở làng Dương Nỗ gồm Nhà lưu niệm, Đình làng, Am Bà, Bến Đá, được gìn giữ trong suốt hơn một thế kỷ qua đã minh chứng cho tình cảm, lòng kính trọng của nhân dân Huế đối với Người. Riêng Nhà lưu niệm và Đình làng đã được Thủ tướng Chính phủ xếp hạng Di tích Quốc gia đặc biệt vào năm 2020.
Ông Trần Đại Sấm (67 tuổi), Trưởng ban nghi lễ làng Dương Nỗ, cho biết làng được xây dựng từ thời vua Lê Thánh Tông (1471), trên nền đất sông Phổ Lợi. Đây là một làng quê sầm uất, có truyền thống văn, võ. Quá trình khai phá bằng sức lao động, người nông dân đã biến làng Dương Nỗ thành mảnh đất trù phú với những cánh đồng phì nhiêu, vườn cây trái quanh năm xanh tốt.
Ông Sấm cho biết, người Dương Nỗ rất tự hào, vinh dự khi quê hương của mình đã từng là nơi Bác Hồ sinh sống, học tập, nhiều dấu ấn còn in đậm bên những "gốc đa, bến nước, sân đình" của làng.
Những tài liệu chữ Hán mà cụ Nguyễn Sinh Sắc sử dụng để dạy học trò được trưng bày tại Bảo tàng Hồ Chí Minh thành phố Huế (Ảnh: Vi Thảo).
Năm Mậu Tuất 1898, cụ Nguyễn Sinh Sắc, thân sinh của Chủ tịch Hồ Chí Minh được ông Nguyễn Sĩ Độ mời về làng Dương Nỗ dạy học cho các con của mình. Cụ Nguyễn Sinh Sắc để vợ ở lại Thành nội (nhà 112 Mai Thúc Loan hiện nay), dẫn theo 2 người con Nguyễn Sinh Khiêm, Nguyễn Sinh Cung về Dương Nỗ.
Tại đây, cụ Nguyễn Sinh Sắc được gia đình ông Độ giao cho ngôi nhà tranh ba gian hai chái bên bờ sông Phổ Lợi hiền hòa, làm chỗ ở và mở lớp dạy học. Trong chính ngôi nhà này, cậu học trò Nguyễn Sinh Cung được người thầy và cũng là cha của mình khai tâm bằng những bài học chữ Hán đầu tiên, trong đó có hai chữ "nhân", "nghĩa".
Theo Bảo tàng Hồ Chí Minh thành phố Huế, học trò của cụ Nguyễn Sinh Sắc lúc bấy giờ gồm học sinh lớn chuẩn bị thi Hương như Nguyễn Viết Kiến, Nguyễn Sĩ Kính, Nguyễn Sĩ Mại và học sinh mới như Nguyễn Sĩ Khuyến. Cậu bé Nguyễn Sinh Cung lúc bấy giờ đã 8 tuổi, được cụ Nguyễn Sinh Sắc giao cho Nguyễn Sĩ Khuyến (khi đó 12 tuổi) kèm học.
Bắt đầu học chữ Hán, cậu bé Nguyễn Sinh Cung mới tập viết hàng tư, nhưng người học trò nhỏ ấy đã tỏ ra rất thông minh. Sách Luận ngữ 1 tập 8 tờ, 1 tờ 16 hàng, học vài ba lần là có thể xếp sách lại đọc được. Học xong, cậu bé Nguyễn Sinh Cung thường ra Đình làng hay xuống Am Bà chơi, hoặc ra câu cá dưới bến.
Nhà lưu niệm Bác Hồ tại làng Dương Nỗ, thành phố Huế đón nhiều đoàn học sinh về tham quan (Ảnh: Vi Thảo).
"Trước ngôi Nhà lưu niệm có một bến nước, Bác hay ra đó tắm giặt và hóng mát. Tôi được nghe kể, ngày xưa, đây là một mỏm đất nhỏ bên bờ sông Phổ Lợi, người nông dân mỗi khi đi làm đồng về hay xuống tắm, rửa, đã đem theo đá đến xếp chồng lên cho dễ đứng, khỏi trơn trượt nên được gọi là Bến Đá.
Lúc còn ở đây, Bác hay ra bến hóng mát những trưa hè. Người cũng hay lui tới Đình làng, Am Bà để vui chơi, học bài. Đến nay những dấu ấn đặc biệt đó vẫn còn lưu lại trên các công trình và trở thành di sản vô giá của nhân dân xứ Huế", ông Sấm cho hay.
Vùng đất hai sông vào hội
Trong những ngày tháng 5 lịch sử, chúng tôi tìm về Nhà lưu niệm Bác Hồ ở làng Dương Nỗ và được nhân viên hướng dẫn chỉ cho bản viết tay của ông Nguyễn Sĩ Tích, cháu nội của ông Nguyễn Sĩ Độ, đang trưng bày tại đây.
Bản viết tay tiết lộ nguồn gốc căn nhà mà cụ Nguyễn Sinh Sắc cùng các con ở, mở lớp dạy học, trước vốn là nhà của em trai ông Độ, thời điểm đó chưa lập gia đình và làm thủ kho cho triều đình nhà Nguyễn. Do một số tài sản trong kho bị mất, người này buộc phải bán nhà cho anh trai để lấy tiền đền bù. Sau này, ông Độ giao nhà cho con là Nguyễn Sĩ Khuyến ở.
Học sinh xứ Huế tham quan không gian triển lãm tranh thiếu nhi về đề tài Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Nhà lưu niệm ở Dương Nỗ (Ảnh: Vi Thảo).
Trải qua thời gian, nhà bị xuống cấp và được Nhà nước tu sửa năm 1978 để làm nơi lưu niệm thời thơ ấu của Bác Hồ. Ngày nay, nơi đây trở thành "địa chỉ đỏ" để giáo dục các thế hệ trẻ về lòng yêu nước, truyền thống cách mạng của dân tộc mà chính Chủ tịch Hồ Chí Minh là người dẫn dắt.
Những ngày này, tại không gian trung tâm kéo dài từ Đình làng đến Nhà lưu niệm bên dòng sông Phổ Lợi trong xanh, người dân Dương Nỗ náo nức tổ chức ngày hội "Dương Nỗ - Hành trình tháng Năm", hướng tới kỷ niệm 135 năm ngày sinh của Chủ tịch Hồ Chí Minh (19/5/1890-19/5/2025).
Sự kiện được tổ chức, kéo dài liên tục từ ngày 16 đến 19/5. Trong những ngày lễ hội, du khách và nhân dân được hòa mình vào các nghi thức trọng thể tri ân Chủ tịch Hồ Chí Minh, như: lễ rước và dâng hoa sen lên Người; trải nghiệm những sinh hoạt văn hóa dân gian độc đáo.
Các bậc cao niên làm lễ tế trước hương án Đình làng Dương Nỗ, chuẩn bị rước hoa sen và dâng hương lên Chủ tịch Hồ Chí Minh (Ảnh: Vi Thảo).
Tiến sĩ Phan Thanh Hải, Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao thành phố Huế, cho biết, ngày hội làng Dương Nỗ trở thành điểm hẹn văn hóa đặc biệt trong hành trình tháng 5 nhớ Bác, góp phần gắn kết giữa di tích với cộng đồng, nâng cao nhận thức về bảo tồn và phát huy giá trị di sản, phát triển du lịch.
Sự kiện như một lời tri ân đến những cống hiến, hy sinh của Chủ tịch Hồ Chí Minh cho đất nước, dân tộc, tình cảm thiết tha của nhân dân với Người.
Ông Trần Đại Sấm cho biết, Dương Nỗ ngày này là một phường rộng lớn, nằm giữa hai con sông Hương và Phổ Lợi. Đây còn là vùng đất hiếu học, có người từng đỗ đạt tiến sĩ thời Nguyễn và nhiều nhà thờ họ được gìn giữ nguyên vẹn, trong đó, nổi tiếng là Thất tộc từ đường, nơi thờ 7 họ lớn, có công với làng nước của Dương Nỗ.
Thất tộc từ đường, nơi thờ 7 họ lớn, có công với làng nước ở Dương Nỗ (Ảnh: Vi Thảo).
Bên cạnh đó, địa phương này còn tập trung nhiều làng nghề truyền thống nổi tiếng, như nghề tranh dân gian làng Sình; hoa giấy Thanh Tiên; bánh tét, bánh chưng Phú Dương; chạm khắc, khảm xà cừ; đóng chải truyền thống... mà chỉ có những người thợ làng Dương Nỗ mới đạt đến độ tinh hoa.
Theo đề án sắp xếp đơn vị hành chính cấp xã năm 2025 của UBND thành phố Huế, trong số 133 đơn vị hành chính cấp xã hiện có, phường Dương Nỗ là địa bàn duy nhất được giữ nguyên hiện trạng, không thuộc diện sáp nhập. Phường này được thành lập đầu năm 2025 trên cơ sở sáp nhập các xã Phú Dương, Phú Mậu và Phú Thanh, khi Huế lên thành phố trực thuộc Trung ương.
