Xuân Đinh Dậu nhớ bài thơ Khai bút năm gà

Ở bác sĩ Nguyễn Khắc Viện, người ta thấy có một sự kết hợp kỳ lạ giữa nền đạo lý phương Đông với những tri thức khoa học phương Tây. Ông sớm tìm thấy ở đạo Khổng những yếu tố tích cực có thể làm cơ sở đạo lý cho việc xây dựng xã hội mới. Bác sĩ Nguyễn Khắc Viện là người có chính kiến mạnh mẽ và độc đáo về con đường phát triển của xã hội Việt Nam nhưng không bao giờ rơi vào quá khích. Ông là một hình mẫu của sự kết hợp Đông-Tây của văn hóa Việt Nam trên đường hội nhập vào thế giới.

Bác sĩ Nguyễn Khắc Viện viết nhiều và đủ các thể loại đề tài. Di sản của ông đồ sộ như một thư viện. "Việt Nam, một thiên lịch sử" là một pho sử lớn viết gọn lại bằng tiếng Pháp. Nhà báo Diệu Bình dịch ra tiếng Việt, nhà xuất bản Lao Động in và phát hành năm 2006, khổ 14,5 x 20,5, dày 536 trang. Tác phẩm thể hiện khả năng nổi trội của một nhà sử học không chuyên, Nguyễn Khắc Viện đã khái quát đủ tất cả những cái gì cần có của một công trình khoa học lớn. Quan điểm và phương pháp luận có cơ sở khoa học chặt chẽ. Cuốn sử này có ích đối với nhiều người: Nhà sử học, những người đọc bình thường, nhà giáo và sinh viên.

Có thể nói, dù ở trên lĩnh vực hoạt động nào, văn học, báo chí, điện ảnh, khoa học, chính trị, dưỡng sinh, đá cầu... bác sĩ Nguyễn Khắc Viện đều có một sự nhất quán. Đó là nhân cách của một người yêu nước, người cộng sản - nhân sỹ, người hoạt động xã hội dấn thân, người lao động chuyên cần và khám phá không biết mệt mỏi. Có lẽ vì thế mà trong 6 tháng trời nằm trên giường bệnh, ông vẫn sáng suốt, vẫn đọc cho người thân chép những bài báo về văn học và y học và ông ra đi với sự thanh thản của người đã làm tròn nhiệm vụ của một nhà khoa học, nhà hoạt động văn hóa.

Ông viết và dịch ra tiếng Pháp với trình độ Pháp ngữ tuyệt đỉnh nhiều tác phẩm văn học, lịch sử, nhiều bài báo và chuyên đề khác nhau được công nhận có tác dụng củng cố, phát triển tình hữu nghị giữa các dân tộc. Với tài năng và những công lao to lớn, ảnh hưởng của ông sâu rộng trên nhiều lĩnh vực: chính trị và văn hóa, y tế và giáo dục, người lớn và trẻ em... Ông được bạn bè đồng nghiệp trong và ngoài nước khâm phục kính trọng. Nhân dịp ông bước vào tuổi 80, bác sĩ Nguyễn Khắc Viện đã được Viện Hàn lâm Pháp trao giải thưởng Grand prix de la Francophonie ( 400 nghìn francs - tương đương 80.000 USD). Với tấm lòng yêu trẻ thiết tha, ông đã cống hiến phần lớn khoản tiền thưởng trong giải cho quỹ của Trung tâm nghiên cứu tâm lý trẻ em.

Nguyễn Khắc Viện chứng minh nghị lực to lớn của con người, tự rèn luyện và ông đã đương đầu với thần chết trên 40 năm, với sức vóc như vậy mà có nghị lực làm việc phi thường để góp phần vào sự nghiệp giải phóng đất nước. Sự kiện bác sĩ Nguyễn Khắc Viện được Viện Hàn lâm Pháp trao giải thưởng Grand prix de la Francophonie diễn ra vào dịp cuối năm 1992, chuẩn bị bước sang Xuân Quý Dậu. Mỗi năm Viện Hàn lâm Pháp chỉ chọn một tác giả có tác phẩm xuất sắc nhất ở các nước có sử dụng tiếng Pháp trong nỗ lực truyền bá tinh hoa văn hóa của dân tộc mình ra thế giới để trao giải thưởng. Bác sĩ Nguyễn Khắc Viện là người thứ 7 (người đầu tiên của Việt Nam) được nhận giải thưởng này. Những năm đầu của thập niên 90, thế kỷ 20 đất nước đang trên đường đổi mới với không ít những khó khăn, trở ngại. Truyền thông trong nước ngày đó không đưa tin về sự kiện này cho dù đó là niềm vinh dự và tự hào lớn của giới trí thức Việt Nam. Vì nghĩa lớn, ông sẵn sàng bỏ qua nhiều điều không vui đối với bản thân và gia đình. Là nhà trí thức hết sức khảng khái và khiêm nhường, Xuân Quý Dậu năm ấy ông tức cảnh làm bài thơ "Khai bút năm gà". Tâm trạng và suy nghĩ của ông 24 năm trước đến nay vẫn còn nóng hổi tính thời sự.

Có những người đã thức dậy

Lúc gà chưa gáy

Biết bao nhiêu người còn ngái ngủ.

Gáy lên đi, gà ơi!

Cho đời rộn lên, người người tỉnh giấc

Bớt si mê trong cơn lốc thị trường

Bớt chìm đắm trong ao tù quan lại

Cho con người đứng thẳng lên

Không quì gối thờ đô la

Không cúi đầu trước quyền lực.

Gáy vang lên, hỡi gà ơi!

Đất nước không quên những đóng góp to lớn của ông. Năm 1997, Nhà nước Việt Nam trao tặng ông Huân chương Độc lập Hạng Nhất. Năm 2000, Chủ tịch nước đã quyết định truy tặng Giải thưởng Nhà nước cho cuốn "Việt Nam, một thiên lịch sử" của ông. Người đời luôn quý trọng Nguyễn Khắc Viện về một trí tuệ, một tài năng, một con người và một tâm hồn lớn. Tên của ông được đặt cho các đường phố tại Quận 7 thuộc TP Hồ Chí Minh, quận Ngũ Hành Sơn thuộc TP Đà Nẵng, TP Nha Trang, TP Hà Tĩnh.

Minh Hải