Đàn môi - nhạc cụ độc đáo của Việt Nam và thế giới

Đàn môi là một trong những nhạc cụ cổ xưa nhất của loài người (cùng với trống, sáo...). Đàn môi độc đáo nhưng ít người biết đến vì đó là cây đàn của người dân tộc H’mông ở phía Bắc của Việt Nam. Những dân tộc ít người khác như người Gia Rai, Bana… ở Tây Nguyên cũng có cây đàn môi. Đặc biệt, Việt Nam là nơi duy nhất có đến 10 loại đàn môi khác nhau và có thể còn nhiều loại khác chưa được phát hiện hoặc đã bị thất truyền. Trong khi đó, tất cả các nước châu Âu chỉ có một loại đàn môi duy nhất.

GS.TS Trần Quang Hải (con trưởng của GS.TS Trần Văn Khê) là một trong những người sáng lập Hiệp hội Đàn môi thế giới (The International Jew's Harp Society (IJHS)). Trong nhiều thập kỷ qua, ông đã giới thiệu và biểu diễn đàn môi Việt Nam ở 70 quốc gia và lãnh thổ. Cho đến nay, mặc dù đàn môi có mặt ở nhiều nước nhưng các trang web giới thiệu đàn môi trên thế giới dùng chữ “dan moi”, khẳng định Việt Nam là nơi tập trung loại nhạc cụ thú vị này.

GS.TS Trần Quang Hải (bìa trái) giới thiệu, góp ý cách chơi đàn môi

Là người chuyên biểu diễn và sáng chế đàn môi, bạn Đặng Văn Khai Nguyên cho biết: “Đàn môi hay jew's harp là tên gọi chung của một loại nhạc cụ có nhiều kiểu dáng khác nhau nhưng nguyên lý tạo ra âm thanh thì giống nhau, chất liệu làm bằng kim loại như đồng, sắt, nhôm, bạc... Hoặc bằng tre hay một số ít bằng gỗ dừa, cọ hoặc các cây gỗ lớn khác.

Đàn môi theo tiếng H'mông gọi là Trangz ndangl (cái kèn), Ede gọi là Gốc, Jarai gọi là Roding, người Hrê gọi là Ra-ngói, Cơtu gọi là Ângkro… Nét đặc trưng của đàn môi Việt Nam là được đồng bào dân tộc thiểu số sử dụng như một phương tiện bày tỏ tình cảm hay hẹn hò, giao duyên. Như trong một điệu hát Kơlâu Kơlênh của người Cơ Tu có đề cập đến đàn môi làm bằng tre:

Em ơi em,

Anh làm chiếc Âng kro

Để đàn nói giùm anh

Những điều không nói được

Anh lên trên núi cao

Chọn cây tre già nhất

Lấy đoạn tre tốt nhất

Làm chiếc đàn khéo nhất

Lựa những lời hay nhất

Để nói với em những lời chân thật nhất

Thương em nhiều nhất

Em ơi em, em có biết không?