Các "siêu dự án" lãng phí, thất thoát: Không thể cứ "bắn chỉ thiên" mãi

Sáng nay (1/11), Quốc hội thảo luận ở hội trường về kế hoạch tài chính 5 năm, mục tiêu, định hướng huy động, sử dụng vốn vay và quản lý nợ công, kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn 2016-2020.

"Thứ nhất nhà dột, thứ hai nợ đòi"

Theo báo cáo thẩm tra của Ủy ban Tài chính - Ngân sách (TC-NS) về đầu tư công trong giai đoạn vừa qua: "Hiệu quả đầu tư chưa cao, chưa tương xứng với nguồn lực đầu tư. Vẫn còn tình trạng bố trí vốn cho dự án chưa đủ điều kiện; phê duyệt dự án khi chưa cân đối đủ vốn, đủ nguồn lực; bố trí vốn dàn trải, thiếu tập trung, chậm trễ, dẫn đến nhiều mục tiêu trọng tâm chưa hoàn thành, nhiều công trình dở dang, phải đình, giãn, hoãn tiến độ, lãng phí nguồn lực".

Trong khi đó, "bội chi tăng cao trong nhiều năm, không đạt mục tiêu Quốc hội đề ra; nợ công tăng nhanh, mặc dù vẫn trong giới hạn cho phép nhưng bắt đầu có dấu hiệu rất khó khăn về trả nợ trong ngắn hạn và có biểu hiện không an toàn trong dài hạn".

Đại biểu Quốc hội Nguyễn Ngọc Phương (tỉnh Quảng Bình) cho rằng, đây là những đánh giá thẳng thắn, "nhìn thẳng vào sự thật" của Ủy ban TC-NS, dù vậy vẫn chưa đầy đủ. Theo đại biểu này, báo cáo của Ủy ban cần phải chỉ ra được những địa chỉ rõ ràng gắn liền với trách nhiệm tập thể, cá nhân.

Theo đó, phải chỉ ra được trên thực tế có bao nhiêu dự án hoạt động không hiệu quả, bao nhiêu dự án sử dụng vốn Nhà nước bị thua lỗ, bao nhiêu dự án gây thất thoát, lãng phí, bao nhiêu dự án cần đề nghị điều tra, truy tố... Có như vậy thì mới quy được trách nhiệm và khắc phục được vấn đề không lặp lại trong tương lai.

Ông Phương điểm danh 5 dự án lớn có tổng vốn đầu tư 30.000 tỷ đồng hoạt động thua lỗ, đứng trước nguy cơ phá sản và cần phải chỉ rõ được trách nhiệm. Trong đó, dự án Gang thép Thái Nguyên giai đoạn 2 đội vốn gấp đôi từ gần 4.000 tỷ đồng lên 8.100 tỷ đồng, Nhà máy bột giấy Phương Nam đầu tư với số vốn 3.000 tỷ đồng sau 10 năm phải bỏ hoang vì không thể sản xuất được do công nghệ không phù hợp...

Báo cáo một cách chung chung định hướng theo ông Phương vẫn chỉ là "bắn chỉ thiên", không quy được trách nhiệm cá nhân.

Ngoài ra, đại biểu tỉnh Quảng Bình cũng đề nghị Bộ trưởng Bộ Tài chính làm rõ nguyên nhân vì sao nợ công tăng cao và cho biết phương án khắc phục, làm an lòng đại biểu và nhân dân. Bởi theo ông Phương, tâm lý của người dân vẫn luôn canh cánh nỗi lo nợ công trong bối cảnh chỉ tiêu này càng ngày càng gia tăng mạnh. "Thứ nhất nhà dột, thứ hai nợ đòi", ông Phương bày tỏ.

Vị đại biểu cũng nêu quan điểm, với những địa phương có số thu lớn, thường xuyên vượt thu như Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh, Đà Nẵng cần chung sức cùng Chính phủ để giải quyết khó khăn với những địa phương khác trong cả nước. Điển hình như Quảng Bình, với tình hình lũ lụt, thiên tai thường xuyên, đời sống sản xuất kinh doanh ngập chìm khó khăn, nếu không có sự hỗ trợ của ngân sách Trung ương thì sẽ "phá sản".

Đề xuất mở thêm nguồn thu thừ thuế nhà, thuế cải thiện

Đại biểu Phùng Đức Tiến (Hà Nam) bày tỏ quan ngại trước tình hình GDP năm nay khó đạt mục tiêu 5,1 triệu tỷ đồng, có khả năng chỉ đạt 4,6 triệu tỷ đồng, thậm chí chỉ đạt 4,1 triệu tỷ đồng nếu tốc độ tăng trưởng có thể chỉ ở mức 6,3% chứ không đạt 6,7% như dự kiến.

Việc số tuyệt đối GDP thu hẹp sẽ ảnh hưởng lớn đến các chỉ tiêu vĩ mô khác đặc biệt là tỉ lệ bội chi/GDP, nợ công/GDP nhiều khả năng vượt trần cho phép.

Ông Tiến chỉ ra một loạt những sai lầm trong việc sử dụng nguồn vốn vay trong thời gian qua, như vay ngắn hạn nhiều hơn vay dài hạn, lãi suất cao song lại phục vụ cho những công trình thu hồi vốn dài. Điều này dẫn đến việc hiện tại phải tăng vay để đảo nợ, vay năm sau cao hơn năm trước..

"Nếu chúng ta cứ tiếp tục đầu tư như cách làm thời gian qua, lãng phí, thất thoát nguồn lực nhà nước thì sẽ không chỉ gây rủi ro cho cán cân tài chính ngân sách, rủi ro nợ công mà còn góp phần gây nên sự bất ổn định vĩ mô", vị đại biểu Hà Nam cảnh báo. Do vậy, Chính phủ cần phải có chiến lược vay, trả nợ rõ ràng, chi tiêu tiết kiệm, nhấn mạnh vai trò trách nhiệm của người đứng đầu các cơ quan, đơn vị trong việc quản lý chi tiêu công.

Nói về mục tiêu tổng tu ngân sách giai đoạn 2016-2020 đặt ra là hơn 6,6 triệu tỷ đồng, tổng chi hơn 8 triệu tỷ đồng, GDP tăng trưởng bình quân 5 năm là 6,5-7%, nợ công dưới trần 65% GDP, bội chi dưới trần 3,9% GDP, đại biểu Phạm Phú Quốc (TPHCM) đánh giá, đây là những con số thể hiện sự quyết liệt trong vấn đề điều hành.

Tuy nhiên, trước bối cảnh biến động giá dầu và triển vọng kinh tế khó khăn, thu từ nhập khẩu thu hẹp, vị đại biểu TPHCM nhận xét "mục tiêu tăng thu là rất khó đạt được, chỉ có thể giảm chi".

Dù vậy, đại biểu Quốc cũng đưa ra những góp ý, cho rằng, Việt Nam cần tính toán nuôi dưỡng nguồn thu, tạo hành lang thông thoáng để các doanh nghiệp hoạt động, khuyến khích người dân bỏ vốn vào tham gia phát triển kinh tế.

Bên cạnh đó, cũng có thể tính toán đến một số nguồn thu mới mà các nước phát triển trên thế giới đã áp dụng như thuế cải thiện, phí tác động, thuế nhà... "Chẳng hạn như khi ngân sách bỏ ra làm hạ tầng, một số dự án được tăng giá trị (nhà trong hẻm thành nhà mặt tiền, chung cư tăng giá bán) như vậy cũng phải chia lại phần lợi nhuận này cho ngân sách để ngân sách có thêm nguồn thực hiện các nhiệm vụ, dự án khác", ông Quốc nêu ví dụ. Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là tận thu.

Ngoài ra, đại biểu Quốc cũng khuyến nghị, bên cạnh hỗ trợ khởi nghiệp, cần khuyến khích thành lập các tập đoàn kinh tế lớn, có tầm cỡ quốc gia và khu vực để mang lại nguồn thu lớn, dẫn dắt khối doanh nghiệp phát triển. Trong vay vốn ODA, cần tỉnh táo để tránh bẫy nợ nần, thu hút FDI phải theo định hướng chứ không thu hút tràn làn, để lại hậu quả môi trường rồi lại phải đi giải quyết.

Bích Diệp