Bắt buộc ghi âm, ghi hình để chống bức cung, nhục hình (?!)

Nghi can chém chết 3 người vẫn để ngồi im vì “quyền im lặng”?

Trình bày về dự thảo Bộ luật, Phó Viện trưởng VKSND Tối cao Lê Hữu Thể nêu rõ hướng sửa đổi quy định theo hướng bảo đảm quyền bào chữa của người bị buộc tội, nguyên tắc tranh tụng trong xét xử; bảo đảm nguyên tắc suy đoán vô tội; các biện pháp chống bức cung, nhục hình.

Biện pháp quan trọng để chống tình trạng bức cung, nhục hình theo cơ quan soạn thảo là phải quy định, người bị bắt, bị tạm giữ, bị can, bị cáo có quyền không buộc phải đưa ra lời khai chống lại chính mình hoặc buộc phải nhận mình có tội…

Phó Chủ nhiệm UB Tư pháp Lê Thị Nga nêu quan điểm của nhóm nghiên cứu thuộc UB này, theo quy định hiện hành, việc khai hoặc không khai và khai báo như thế nào được coi là quyền, chứ không phải nghĩa vụ của người bị bắt, bị tạm giữ, bị can, bị cáo. Do đó, người bị bắt, bị tạm giam, tạm giữ có thể tự lựa chọn thực hiện hoặc không thực hiện “quyền im lặng”.

Tuy nhiên, để tăng cường tính minh bạch, dễ hiểu, tạo nhận thức thống nhất trong hoạt động lấy lời khai, góp phần chống bức cung, nhục hình, nhiều thành viên Nhóm nghiên cứu đề nghị cần quy định theo hướng: người bị bắt, bị tạm giữ, bị cáo có quyền tự do trình bày lời khai, ý kiến, không bị ép buộc phải đưa ra lời khai chống lại chính mình hoặc bị ép buộc phải nhận mình có tội.

Đồng tình hướng lập luận này, Thượng tướng Lê Quý Vương - Thứ trưởng Bộ Công an chia sẻ: “Tôi vào ngành đã 30 năm và thấy băn khoăn nếu đưa vào luật “quyền im lặng. Nghi can được xác định chém chết 3 người mà đưa vào công an cứ ngồi im chờ vài ngày để luật sư đến thì chả ai làm được gì”.

Buộc ghi âm, ghi hình khi lấy cung với tội phạm đặc biệt

Một nội dung khác đáng chú ý trong dự thảo Bộ luật là đề xuất quy định theo hướng bắt buộc phải ghi âm, ghi hình hoạt động hỏi cung bị can để chống bức cung, nhục hình, mớm cung, bảo đảm tính minh bạch, tăng khả năng kiểm soát đối với hoạt động tố tụng hình sự.

Về vấn đề này, nhóm nghiên cứu thuộc UB Tư pháp cho rằng, quy định bắt buộc trong mọi trường hợp là không cần thiết, không khả thi, chỉ cần quy định việc hỏi cung bị can đều phải lập biên bản và mọi biên bản hỏi cung đều phải được đưa vào hồ sơ vụ án. Trong trường hợp cần thiết như bị can kêu oan ngay từ đầu, tố cáo bị bức cung, nhục hình hoặc phạm tội có khung hình phạt chung thân, tử hình, có thể bắt buộc phải ghi âm hoặc ghi hình.

Tuy nhiên, báo cáo của nhóm nghiên cứu phản ánh, cũng có ý kiến cho rằng bắt buộc ghi âm, ghi hình sẽ phản ánh trung thực quá trình hỏi cung, hạn chế tối đa bức cung, nhục hình.

Băn khoăn nhiều về đề xuất này, Phó Chánh án TAND TPHCM Huỳnh Ngọc Ánh nhận xét, Cho phép chụp ảnh, ghi hình khi lấy cung hay ghi chép lời khai là không khả thi vì trại tạm giam lấy đâu ra máy photocopy, máy ảnh. Thực tế, ngay cả cán bộ toà án vào trại giam, “muốn chụp tài liệu cũng chịu vì không có máy”.

Thượng tướng Lê Quý Vương cũng đồng tình nhận định, việc buộc ghi âm, ghi hình quá trình hỏi cung trước mắt chưa thể làm ngay được nên chỉ những trường hợp cần thiết thì bắt buộc phải kết hợp ghi âm, ghi hình khi hỏi cung.

Thiếu tướng Nguyễn Đức Chung - Giám đốc Công an Hà Nội cũng phân tích, mỗi năm, cả nước có hàng trăm ngàn đối tượng hình sự mà lời khai của họ trong thời gian tạm giam, tạm giữ chỉ là một loại chứng cứ nếu bắt buộc phải photocopy thì quá tải, lãng phí. Ông Chung cũng lo quy định này dẫn tới áp lực, chi phí khó giải quyết cho việc lưu hồ sơ khi thời hạn hiện áp dụng trong ngành công an tới 50-60 năm.

“Việc để xảy ra một số vụ oan sai vừa qua là do thiếu tinh thần trách nhiệm của điều tra viên, kiểm sát viên. Từ đó mà cho là do bức cung, nhục hình rồi quy định phải quay phim, ghi âm, chụp lời khai trong quá trình hỏi cung... thì nơi nào mà lưu được, rất tốn kém. Cần có tổng kết thực tiễn về vấn đề này” - ông Chung kiến nghị.

Ngoài ra, Giám đốc Công an Hà Nội cũng thông tin, thực tế, có những vụ án CQĐT vẫn ghi âm, ghi hình dù bị can, bị cáo không yêu cầu. Đó là những vụ phạm tội có tổ chức, can phạm có dấu hiệu phản cung liên tục... Những cuộc hỏi cung đó được ghi rõ trong biên bản là được ghi âm, ghi hình sau đó cho người bị hỏi cung xem lại, xác nhận đúng rồi mới niêm phong. Tài liệu ghi âm, ghi hình khí đó mới trở thành chứng cứ trước tòa, còn ghi âm, ghi hình mà bí mật thì xét về tố tụng không có giá trị pháp lý.

P.Thảo