Ký ức về người con gái của tướng Giáp

GS.TS Hồng Anh là kết quả của mối tình lãng mạn giữa hai trí thức trẻ có hoài bão lớn. Năm 1929, anh thanh niên cách mạng Võ Nguyên Giáp trong vai một nhà báo đi trên một chuyến xe lửa Hà Nội - Huế để thực hiện một nhiệm vụ cách mạng. Khi tàu dừng ở ga Vinh, có hai thiếu nữ lên tàu. Ngay lúc ấy, Võ Nguyên Giáp đã để ý đến cô gái có mái tóc dày đen nhánh xoã ngang lưng, nước da trắng hồng, gương mặt trái xoan hiền dịu, đôi mắt đen láy ánh lên một sự thẳng thắn, cương trực và rất đỗi dịu dàng. Khi biết được đó chính là em gái của chị Nguyễn Thị Minh Khai, Võ Nguyên Giáp càng để ý hơn.

Hôm ấy, Nguyễn Thị Quang Thái lên đường vào Huế nhập học trường Đồng Khánh. Câu chuyện giữa anh thanh niên và người bạn đi cùng sôi nổi, Quang Thái ngồi im lặng, mãi sau mới tham gia chuyện trò. Ấn tượng của Võ Nguyên Giáp lúc đó về cô nữ sinh Đồng Khánh Huế xinh đẹp và ít nói rất mạnh.

Sau khi vào Huế làm việc tại Quan hải tùng thư, rồi làm biên tập cho báo Tiếng dân của cụ Huỳnh Thúc Kháng,  Võ Nguyên Giáp không quên lưu giữ hình ảnh người nữ sinh Đồng Khánh ông đã gặp trên chuyến tàu hôm nào.

Thế rồi, một hôm nữ sinh Quang Thái đến tìm gặp một người để nhận công tác đoàn thể. Hóa ra đó lại là Võ Nguyên Giáp. Cuộc gặp gỡ đột ngột khiến Võ Nguyên Giáp sững sờ, trái tim xao xuyến. Từ đây, hai người bắt đầu kết thân và thành vợ thành chồng năm Võ Nguyên Giáp 24 tuổi, còn Quang Thái 20 tuổi.

Sau khi cưới nhau, họ ra Hà Nội, Võ Nguyên Giáp dạy học, Quang Thái học trường Y. Năm 1941, Võ Hồng Anh ra đời ở thủ đô nhưng không được sống với ba mẹ nhiều vì ba mẹ bận việc cách mạng. Quang Thái bị bắt và bị giam ở Hỏa Lò. Trước khi chết, bà rất mong được gặp Hồng Anh. Bà nội đưa Hồng Anh lên tàu ra gặp mẹ nhưng năm đó máy bay của quân đồng minh ném bom đoàn tàu, bà cháu không ra được. Thế là nhà cách mạng Quang Thái hy sinh mà không được gặp chồng con.

Trong kháng chiến chống Pháp, khi sơ tán lên Việt Bắc, một lần Bác Hồ đến thăm gia đình, Hồng Anh nhận ra Bác ngay, nhưng không dám tới gần. Mãi tới khi ba bảo: “Hồng Anh ra đây chào Bác Hồ đi con!”, lúc ấy chị mới lò dò đến gần Bác và nói: “Cháu chào Bác Hồ ạ!”. Bác Hồ kéo Hồng Anh vào lòng hỏi: “Ra Việt Bắc cháu có vui không?”. “Dạ, có ạ”. Ba Hồng Anh nói thêm: “Nó ra đây thấy cái gì cũng mới lạ. Vừa rồi được đi ô tô lần đầu, cháu reo lên vui thích, nhưng chỉ một lúc sau là ỉu xìu vì chóng mặt”. Bác Hồ cúi xuống hỏi: “Thế lúc ấy cháu có khóc không?” “Dạ, cháu chưa khóc ạ!”, Bác Hồ liền sửa ngay: “Cháu phải nói là “không khóc” chứ không phải là chưa khóc”.

Về sau chính GS.TS Hồng Anh là một trong những người được Bác Hồ yêu mến đặc biệt. Khi chị còn là học sinh trường Internat, mỗi lần sang thăm Liên Xô, Bác Hồ đều ghé thăm trường và chính Hồng Anh được tập thể tín nhiệm viết và đọc lời chúc mừng Bác, kể cho Bác nghe về tình hình học tập, sinh hoạt của sinh viên Việt Nam tại Xô Viết.

Với GS.TS Hồng Anh, đó là “những kỷ niệm không bao giờ quên” mà chị thường nhắc lại mỗi khi trò chuyện với bạn bè cũng như vào các dịp kỷ niệm sinh nhật Bác hay ngày Quốc khánh 2/9.

Nhà khoa học tài năng và trách nhiệm

“Tôi không dám hỏi chị là phụ nữ, tại sao lại chọn lĩnh vực vật lý lý thuyết vốn khô khan, trừu tượng, mênh mông và khó được mọi người thừa nhận, vì biết chị đạt được nhiều điều trong lĩnh vực này” - TS Hồ Bất Khuất tiếp tục câu chuyện.

Vào thời gian GS.TS Hồng Anh làm việc tại Viện Năng lượng nguyên tử quốc gia, trong một lần nói chuyện với TS Hồ Bất Khuất về ý kiến của mình về việc xây dựng nhà máy điện hạt nhân tại Việt Nam, GS.TS Hồng Anh cho biết: “Nhà máy điện hạt nhân thì chắc chắn chúng ta phải xây dựng rồi, nhưng ở đâu, lúc nào, chọn công nghệ, nguyên lý gì… cần phải có tính toán kỹ lưỡng. Trên thực tế vấn đề này đã có một số quan điểm, phản ứng khác nhau. Nói về vấn đề này phải đúng nơi, đúng chỗ, đại diện cho quan điểm nào”.  

TS Hồ Bất Khuất kể rằng: “Chị nói vậy cho kín nhẽ, nhưng tôi biết sự lựa chọn của chị rồi. Chị đặc biệt nhấn mạnh phải đào tạo cán bộ có tác phong khoa học chính xác và nghiêm túc từ bây giờ. Làm điện hạt nhân không có chỗ cho tư tưởng xà xẻo, rút ruột công trình, hay thái độ tắc trách. Với văn hóa, tác phong và phẩm chất như hiện nay, chúng ta chưa thể làm điện hạt nhân được”.

Thật ra, thời gian, địa điểm làm việc đối với chị chỉ có ý nghĩa tương đối. Điều cơ bản xuyên suốt hoạt động của chị là những vấn đề khoa học vật lý lý thuyết và thái độ sống (mà chị chọn cũng trên cơ sở rất khoa học). Dù là GS.TS khoa học, dù đã có trên 60 công trình khoa học được công bố, được nhiều giả thưởng, nhưng chị không phải là người thành đạt. Chính chị nói: “Có lẽ tôi không thấy mình thích hợp với hai chữ “thành đạt””.

Những lần trò chuyện với chị, tôi biết là chị không hài lòng về mình, chưa hài lòng về những gì chị đã làm được. Vì vậy, sau khi rời Viện Năng lượng nguyên tử quốc gia, chị về “đầu quân” cho Liên hiệp các hội khoa học Việt Nam, cùng với những nhà khoa học nổi tiếng như cố GS.TS Vũ Tuyên Hoàng, GS.TS Vũ Đình Cự… mong tiếp tục làm và nghiên cứu khoa học có ý nghĩa thực tiễn hơn.

GS.TS GS.TS Võ Hồng Anh  Võ Hồng Anh sinh năm 1941 tại Hà Nội. 1954 - 1959: Học tại Internat, Moskva 1959 - 1965: Sinh viên Đại học Tổng hợp Moskva mang tên Lomonosov 1965 - 1970: Làm việc tại Ủy ban khoa học Nhà nước Việt Nam 1966 - 1968: Làm luận án Phó tiến sỹ tại ĐHTH Lomonosov. 1982: Bảo vệ luận án Tiến sỹ 1970 - 1986: Làm việc tại Viện Vật lý, Viện Khoa học Việt Nam 1987 - 2003: Làm việc tại Viện Năng lượng nguyên tử quốc gia. Từ 2004, làm việc tại Liên hiệp các hội khoa học kỹ thuật.

Quốc Đô (ghi theo lời kể của TS Hồ Bất Khuất)