Linh thiêng Lễ hội Chín Mường

(Dân trí) - Lễ hội Chín Mường hay còn gọi lễ hội đền Chín Gian là một lễ hội truyền thống có từ lâu đời của đồng bào dân tộc Thái ở huyện miền núi Quế Phong, Nghệ An. Lễ hội được tổ chức 3 ngày, từ ngày 6 - 8/3/2012 (ngày 14 -16/2 năm Nhâm Thìn).

Đền Chín Gian theo tiếng Thái gọi là Cau Hoong, thuộc bản Piếng Chào, xã Châu Kim, huyện Quế Phong, tỉnh Nghệ An. Đây là ngôi đền cổ được xây dựng cách ngày nay 600 năm để thờ Thèn Phả (Ngọc Hoàng); Náng Xì Đả (con gái Trời) và Tạo Ló Ỳ - tổ tiên dòng họ người Thái đã có công khai bản lập ra Chín Mường. Theo thông lệ, ngày xưa thường tổ chức 3 năm 1 lần theo chu kỳ: Năm thứ nhất mở ở các bản (Xên Bản); năm thứ 2 mở hội cấp Mường (Xên Mường) và đến trung tuần tháng Tám năm thứ 3 thì mở hội lớn gọi là lễ hội đền Chín Gian. Tuy nhiên, sau năm 1945, lễ hội không còn được tổ chức nữa, đến năm 2008 Lễ hội đền Chín Gian được tổ chức lại và lấy ngày 14, 15 và 16 tháng 2 âm lịch hàng năm làm ngày mở hội.

Nét độc đáo trong Lễ hội đền Chín Gian là tục lễ chém trâu (Phắn Quái) để hiến tế thần linh. Nghi lễ chém trâu của đồng bào dân tộc Thái trong lễ hội đền Chín Gian trải qua nhiều giai đoạn chuẩn bị công phu như: cách chọn trâu, nguyên tắc chọn trâu phải là giống đực, to khỏe, không dị tật... Trước khi tổ chức buổi lễ, trâu được đem về giao cho các ông mo chăm sóc vỗ béo, bằng các thức ăn sạch như các loại cỏ thơm, mía..., cử người nấu rượu nếp để tắm cho trâu, trang trí cột buộc trâu...

Lễ chém trâu được bắt đầu bằng việc ông Mo cùng đoàn rước ăn mặc quần áo truyền thống, đem trâu xuống bến sông Tà Tạo hay còn gọi là dòng Nậm Giải phía trước đền Chín Gian để làm lễ tắm trâu. Lễ vật được chuẩn bị bao gồm: trầu, cau, 3 ống đựng rượu, hương, và cá phóng sinh. Sau khi thầy mo làm lễ bằng bài cúng truyền thống xin thần sông cho phép tắm trâu, là nghi lễ phóng sinh cá chép xuống sông và dắt trâu xuống sông, tưới rượu lên thân trâu và bắt đầu tắm cho trâu.

Tiếp theo lễ tắm trâu là nghi thức rước trâu về trước sân đền, đoàn rước theo thứ tự đi đầu là đoàn người cầm giáo mác thể hiện sự uy nghiêm của thần, vừa đi vừa hò hét để dẹp đường cho đám rước, theo sau là đoàn cồng chiêng và đoàn cờ phướn và nhân dân tham gia lễ hội.

Trên đường đoàn rước đi qua phải tiến hành một số nghi thức như tế thổ thần tại am thần thổ địa (Pù Xừa), tế thần tại gốc cây Sy cổ thụ (cỏ ba tạc hạc ba chướn), đây được xem là nơi hội tụ khí thiêng của sông núi, đất trời. Trước khi lên tới sân đền các thầy Mo phải qua suối Tiên (Huôi cò Phạt) để làm nghi thức tắm cho mình và cho mọi người bằng các loại nước lá đã được nấu sẵn với ý nghĩa đuổi tà ma, không để tà ma theo mình trước khi vào đền...

Sau lễ chém trâu, thịt trâu sẽ được luộc đem dâng lên đặt tại 9 mâm ở 9 gian trong đền, cùng với những sản vật không thể thiếu là heo con, gà con, cá sông,… dâng lên thần linh, tiên tổ. Đúng giờ đẹp, thầy Mo bắt đầu làm lễ, xin với Thẻn Phà (trời), Náng Xỉ Đả (con gái trời), Tạo Ló Ỳ (người có công khai Mường lập đất),… về chứng giám và vui cùng con cháu.

Bên cạnh phong tục hiến trâu độc đáo, phần hội cũng diễn ra không kém phần hấp dẫn với nhiều trò chơi dân gian như: Bắn, nỏ, chọi gà, thi gói bánh chưng, hát nhuôn, suối, khắc luống,… Đây là một lễ hội mang đậm dấu ấn văn hóa vùng miền của một bộ phận người Thái ở khu vực miền Tây xứ Nghệ.

Dưới đây là một số hình ảnh lễ hội đền Chín Gian:

Linh thiêng Lễ hội Chín Mường
Lãnh đạo huyện và đông đảo nhân dân làm lễ trước lúc tắm rửa trâu ở dòng Nậm Giải cúng tế.
 
Linh thiêng Lễ hội Chín Mường
3 bình rượu đựng trong những ống nứa lớn để tắm trâu trước khi tế lễ.
 
Linh thiêng Lễ hội Chín Mường
Trâu đực được tắm sạch dưới dòng Nậm Giải.
 
Linh thiêng Lễ hội Chín Mường
Hàng trăm người dõi theo lễ tắm trâu dưới dòng Nậm Giải.
 
Linh thiêng Lễ hội Chín Mường
Tiến hành rước trâu...
Linh thiêng Lễ hội Chín Mường
Bên cạnh đó, thiếu nữ Thái trong trang phục truyền thống đứng trang nghiêm trong phần chờ tắm trâu.
 
Linh thiêng Lễ hội Chín Mường
Toàn thể lãnh đạo, nhân dân Chín Mường cùng...
 
Linh thiêng Lễ hội Chín Mường
Linh thiêng Lễ hội Chín Mường
...rước trâu lên đền...
 
Linh thiêng Lễ hội Chín Mường
 
Linh thiêng Lễ hội Chín Mường
Đoàn rước tế thổ thần tại am thần thổ địa (Pù Xừa), tế thần tại gốc cây Sy cổ thụ (cỏ ba tạc hạc ba chướn).
 
Linh thiêng Lễ hội Chín Mường
Tại đây một thiếu nữ xinh xắn dùng nước tế thần rảy trên dân chúng.
 
Linh thiêng Lễ hội Chín Mường
Hàng ngàn người cùng lên đền...
 
Linh thiêng Lễ hội Chín Mường
Một nghi thức tế trâu trên sân khấu.
 
Linh thiêng Lễ hội Chín Mường
 Trâu được tiến hành sát tế.
 
Linh thiêng Lễ hội Chín Mường
Sản vật của bà con cùng thịt trâu được cúng tế. 
 
 
 
 
Linh thiêng Lễ hội Chín Mường
Vẻ xinh xắn của thiếu nữ Thái trong lễ hội. 
 
Linh thiêng Lễ hội Chín Mường
Sau phần Lễ là phần hội với nhiều cuộc thi như chấm món ăn các bản làng.
 
Linh thiêng Lễ hội Chín Mường
...đến thi chọi gà.
 
Linh thiêng Lễ hội Chín Mường
Du khách đến với lễ hội ngày một đông.
 
Linh thiêng Lễ hội Chín Mường
Họ sẽ tìm mua được thổ cẩm ở đây.
 
Linh thiêng Lễ hội Chín Mường
Cũng như các đồ khác của bà con Chín Mường ở vùng đất biên giới huyện Quế Phong.
 
 
Nguyễn Duy - Mạnh Hà