Xung đột Nga - Ukraine về đâu trong năm 2024?

Khi chiến dịch quân sự của Nga tại Ukraine chuẩn bị bước sang năm thứ hai, gần 1/4 dân số Ukraine vẫn chưa trở về nhà. Các con số thống kê cho thấy hàng nghìn người Ukraine đã thiệt mạng, nhiều thành phố và làng mạc bị phá hủy. Trong khi đó, Nga cũng chịu tổn thất lớn cả về nhân lực và trang thiết bị quốc phòng.

Bất chấp sự tàn phá do chiến tranh gây ra, cuộc xung đột vẫn chưa có dấu hiệu chấm dứt. Thay vào đó, cả Ukraine và Nga đều chuẩn bị cho một cuộc chiến kéo dài đến năm 2024.

Giới chuyên gia tin rằng cuộc chiến đang rơi vào bế tắc. Một số người nhận định cuộc phản công của Ukraine thất bại do quân đội được không được huấn luyện đầy đủ. Những người khác cho rằng Ukraine "không có cơ hội" đánh bại lực lượng Nga ở miền Nam và miền Đông Ukraine.

Một số người thậm chí còn tin rằng Ukraine "chắc chắn sẽ thua trong cuộc chiến" với Nga. Cuối cùng, họ lập luận vì Ukraine không giành lại được các vùng lãnh thổ quan trọng, nên các nhà lãnh đạo của nước này có thể phải chấp nhận ngừng bắn. Kịch bản này sẽ giúp chấm dứt giao tranh và ngăn ngừa thiệt hại thêm về nhân lực.

Tuy nhiên, chuyên gia Mark Temnycky tại Trung tâm Á - Âu thuộc Hội đồng Đại Tây Dương, cho rằng những nhận định trên đều sai lầm.

Ukraine đã đạt được một số bước tiến trong năm 2023. Theo báo cáo của New York Times, Ukraine đã giành lại hơn một nửa diện tích lãnh thổ mà Nga đã kiểm soát kể từ khi xung đột bắt đầu nổ ra vào tháng 2/2022. Ukraine đã giành lại quyền kiểm soát một số ngôi làng và thị trấn ở miền Nam và miền Đông.

Ukraine cũng đạt được những bước tiến khác. Kiev đã làm gián đoạn các hoạt động của Nga xung quanh bán đảo Crimea, đồng thời tuyên bố phá hủy các radar, hệ thống phòng không và tàu của Nga trên Biển Đen.

Điều này cho phép Ukraine mở rộng hoạt động vận chuyển ngũ cốc. Lực lượng Ukraine cũng chọc thủng hàng phòng ngự của Nga trên sông Dnipro, nơi lực lượng Ukraine tiến xa hơn ở Kherson.

"Mặc dù chiến dịch phản công có thể không diễn ra nhanh chóng như một số người dự đoán, nhưng Ukraine đã đạt được những thành tựu nhất định trong trận chiến chống lại một lực lượng phòng thủ kiên cố", chuyên gia Temnycky nhận định.

Tuy vậy, vẫn còn những thách thức đặt ra cho quân đội Ukraine. Đó là lý do một số người coi chiến dịch phản công của Ukraine là không thành công.

Nga đang tiếp tục củng cố trận địa ở miền Nam và miền Đông Ukraine. Khi lực lượng Ukraine tiến công chậm ở những khu vực này, họ đã gặp phải những chiến hào dài vài km của Nga. Điều này đã làm gián đoạn đà tiến công của lực lượng và thiết bị quân sự Ukraine.

Ngoài ra, quân đội Nga còn rải mìn dày đặc ở các khu vực phía nam và phía đông Ukraine. Binh lính Ukraine buộc phải rà phá những khu vực này và thực hiện các biện pháp phòng ngừa để giảm thiểu thương vong.

Trong bối cảnh tiến công chậm chạp, một số người cho rằng cuộc phản công của Ukraine đã thất bại vì Kiev không thể giành lại quyền kiểm soát toàn bộ bán đảo Crimea và vùng Donbass.

Theo chuyên gia Temnycky, Mỹ cũng có những thành công và thất bại trong nỗ lực hỗ trợ Ukraine. Cho đến nay, Mỹ đã cung cấp hơn 46 tỷ USD viện trợ quốc phòng cho Ukraine và gửi hơn 26 tỷ USD viện trợ tài chính và nhân đạo.

Những nguồn lực này đã cho phép Ukraine đẩy lùi Nga ở phía bắc, đồng thời giúp Kiev đạt được những bước tiến ở phía nam và phía đông.

Bất chấp những thành công trên, tốc độ trang bị vũ khí chậm chạp của Mỹ cho Ukraine là điều đáng báo động và có thể khiến cuộc xung đột kéo dài. Sự chậm trễ của Mỹ trong việc viện trợ Ukraine đã giúp Nga có thời gian để củng cố vị trí của họ ở miền Nam và miền Đông Ukraine.

Châu Âu cũng có những kết quả khác nhau trong việc viện trợ cho Ukraine. Một mặt, Liên minh châu Âu (EU) tiếp tục kề vai sát cánh với Ukraine, cung cấp cho Kiev hơn 30 tỷ euro hỗ trợ tài chính và nhân đạo. Khoản viện trợ này được sử dụng để giúp xây dựng lại các bệnh viện, trường học và khu dân cư của Ukraine. EU cũng cung cấp gần 30 tỷ euro thiết bị quốc phòng cho Kiev.

Vũ khí của phương Tây cho phép lực lượng Ukraine nhắm mục tiêu vào các nhà kho và nhà máy đạn dược nằm sâu trong lãnh thổ Nga, đồng thời giúp Ukraine cản bước tiến của Nga.

Tuy vậy, có thông tin cho rằng châu Âu đã "quá chậm" trong việc viện trợ cho Ukraine, đặc biệt là khi Kiev phát động chiến dịch phản công vào mùa hè. Sự do dự trong việc cung cấp thiết bị phòng thủ tiên tiến cho Ukraine đã cho phép Nga củng cố các vị trí của họ ở phía nam và phía đông. Nếu châu Âu hành động sớm hơn, điều này có thể đã "thay đổi cục diện cuộc chiến".

Về phía Ukraine, trong suốt cuộc chiến, tinh thần chiến đấu của binh lính Ukraine vẫn ở mức cao. Phần lớn người dân Ukraine ủng hộ tổng thống và quân đội. Hầu hết người Ukraine tin rằng họ sẽ giành chiến thắng trong cuộc chiến và lực lượng Nga sẽ rút hoàn toàn khỏi lãnh thổ.

Quân đội Ukraine và các tiểu đoàn tình nguyện vẫn cam kết tiếp tục nỗ lực quyết tâm giành chiến thắng, đồng thời sẽ tìm mọi cách chọc thủng hàng phòng ngự của Nga ở phía nam và phía đông.

Về phía Nga, mặc dù quân đội Nga chịu tổn thất lớn trong suốt cuộc xung đột, hầu hết người dân Nga vẫn ủng hộ chiến dịch quân sự ở Ukraine. Tổng thống Vladimir Putin và chính quyền Nga không có dấu hiệu chấm dứt cuộc chiến. Các báo cáo gần đây cũng chỉ ra rằng chính phủ Nga đã sắp xếp lại ngân sách để chuẩn bị cho một "cuộc chiến lâu dài ở Ukraine".

Do Nga chưa sẵn sàng kết thúc chiến tranh, cách duy nhất để kết thúc xung đột là trên chiến trường. Châu Âu và Mỹ phải làm mọi cách có thể để đảm bảo Ukraine giành được chiến thắng trọn vẹn và toàn diện. Ngược lại, nếu Nga không bị đánh bại, cuộc chiến sẽ tiếp tục và tâm lý mệt mỏi vì chiến tranh sẽ lan rộng.

"Ukraine, Mỹ và châu Âu sẽ phải phối hợp để thực hiện nỗ lực khác nhằm đối phó với Nga. Nếu sự ủng hộ của công chúng Mỹ và EU dành cho Ukraine vẫn mạnh mẽ, và nếu các nhà lãnh đạo Mỹ và châu Âu có thể tăng tốc độ cung cấp viện trợ quốc phòng cho Ukraine, Ukraine có thể giành chiến thắng", chuyên gia Temnycky nhận định.

Tình thế mong manh của Ukraine

Tổng thống Nga Vladimir Putin hy vọng rằng năm 2024 sẽ là năm mà Mỹ và châu Âu mất kiên nhẫn với cuộc xung đột tại Ukraine, điều này sẽ tạo thuận lợi cho chiến dịch quân sự của Nga.

"Ông Putin đang trông chờ vào việc Mỹ không thực hiện được điều gì cho Ukraine", Tổng thống Biden tuyên bố tại Nhà Trắng khi đứng cạnh Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky.

Theo cây bút David Leonhardt của New York Times, nếu Nga "chiếm thế thượng phong" trong cuộc xung đột sắp tới, đó sẽ là một đòn giáng mạnh vào châu Âu. Các nhà lãnh đạo Ukraine và các đồng minh của Kiev hy vọng họ có thể ngăn chặn những bước tiến tiếp theo của Nga và gây ra đủ thiệt hại để khiến tình trạng bế tắc có vẻ như là kết quả tốt nhất đối với Moscow.

Các quan chức Ukraine vẫn hy vọng Kiev có thể giành lại các vùng lãnh thổ vào năm 2024. Trong khi đó, các quan chức Mỹ cho rằng mục tiêu thực tế hơn đối với Ukraine trong năm tới có thể là ngăn chặn Nga đạt thêm các bước tiến, đồng thời củng cố lại lực lượng quân sự bị suy yếu và tiến hành thêm các cuộc tấn công như ở Crimea.

Các mục tiêu mà Ukraien nhắm tới có thể bao gồm các nhà máy sản xuất vũ khí, kho vũ khí và các tuyến vận chuyển đạn dược.

"Mục tiêu của Ukraine là tạo ra mối đe dọa đủ lớn để Nga có thể cân nhắc tham gia vào các cuộc đàm phán vào cuối năm 2024 hoặc năm 2025", các nhà phân tích Julian Barnes, Eric Schmitt, David Sanger and T.M. Gibbons-Neff nhận định.

Vào tháng 12, Tổng thống Zelensky đã có cuộc gặp với Tổng thống Biden và các thành viên quốc hội Mỹ, với hy vọng thuyết phục họ tiếp tục gửi vũ khí, phương tiện quân sự, đạn dược và các thiết bị khác cho Ukraine. Nếu Mỹ không tiếp tục viện trợ, Ukraine có thể cạn kiệt các thiết bị quan trọng vào năm tới.

Sự hiện diện của Tổng thống Zelensky ở Washington cho thấy nỗi lo ngại của nhà lãnh đạo Ukraine về sự hỗ trợ mong manh của Mỹ. Trong khi các cuộc thăm dò cho thấy hầu hết người Mỹ ủng hộ việc tiếp tục viện trợ cho Ukraine, nhiều cử tri Cộng hòa lại không như vậy.

Cựu Tổng thống Donald Trump từng tuyên bố nếu trở lại Nhà Trắng vào tháng 1/2025, ông có thể cắt viện trợ và gây áp lực buộc Ukraine phải đàm phán giải quyết xung đột với Nga. Tổng thống Putin dường như đang hy vọng vào một kết quả như vậy.

Bất chấp cam kết mạnh mẽ của Ukraine về việc chấm dứt xung đột, vẫn có những lo ngại về những động thái của Mỹ và châu Âu trong năm mới. Một số dấu hiệu cảnh báo đã xuất hiện. Lần đầu tiên kể từ khi xung đột bắt đầu nổ ra, viện trợ cho Ukraine đã bị chặn tại quốc hội Mỹ. Một số thành viên của đảng Cộng hòa tại Hạ viện và Thượng viện vẫn phản đối viện trợ cho Ukraine.

Ngoài ra, những diễn biến đáng lo ngại với Ukraine cũng xuất hiện ở châu Âu. Đảng Cấp tiến Slovakia, đảng có quan điểm thân Nga, tuyên bố sẽ ngừng gửi viện trợ cho Ukraine. Trong khi đó, một đảng chống EU và chống Ukraine mới đây đã giành chiến thắng trong cuộc tổng tuyển cử ở Hà Lan vào tháng 11.

Đảng này cũng cảnh báo ngừng gửi viện trợ cho Ukraine.

Sự hỗ trợ của châu Âu dành cho Ukraine cũng không vững chắc. Hungary sẵn sàng phủ quyết gói viện trợ của EU, còn chính phủ Đức cũng đang gặp khó khăn trong việc thực hiện cam kết viện trợ cho Ukraine.

Đó không phải điều ngẫu nhiên. Theo một nghiên cứu của Trung tâm Nghiên cứu Pew, các nhóm dân túy ở châu Âu đang gia tăng. Họ cũng đang thu hút sự chú ý ở Mỹ. Nhiều nhóm trong số này phản đối việc gửi viện trợ tới Ukraine.

Do một số đồng minh châu Âu của Ukraine (như Bỉ, Phần Lan, Đức và Romania) sẽ tổ chức các cuộc bầu cử địa phương và khu vực vào năm tới, điều này có thể dẫn đến nhiều rắc rối hơn nữa với Kiev. Kết quả của các cuộc bầu cử này sẽ quyết định tương lai của các gói viện trợ bổ sung của châu Âu cho Ukraine. Kết quả trong cuộc bầu cử năm 2024 ở Mỹ cũng mang ý nghĩa quyết định tới tương lai viện trợ của Mỹ cho quốc gia Đông Âu này.

"Một số quan chức quốc phòng cấp cao của châu Âu ngầm thừa nhận rằng vũ khí và đạn dược mà châu Âu đang gửi đến chiến trường không thể theo kịp tốc độ sử dụng của Ukraine. Điều đó có nghĩa là Ukraine có thể cạn kiệt một số vũ khí vào đầu năm tới nếu Mỹ không phê duyệt khoản viện trợ bổ sung", nhà phân tích Lara Jakes nhận định.

Nhiều quan chức Mỹ và châu Âu, bao gồm những người ủng hộ mạnh mẽ Ukraine, tin rằng cuối cùng đàm phán là giải pháp hợp lý duy nhất cho cuộc xung đột.

Trong bài viết trên RT, nhà phân tích Sergey Poletaev dự đoán kịch bản của Nga trong năm tới có thể là duy trì cường độ giao tranh hiện tại, tiến chậm vào vùng Donbass và làm kiệt sức Ukraine nhằm chứng tỏ cho phương Tây thấy lập trường vững chắc của Nga cũng như hy vọng chiến thắng quân sự của Kiev là vô ích.

"Nếu Ukraine không bị đánh bại trong những tháng tới, giai đoạn bình yên tương đối hiện tại có thể kéo dài cho đến cuộc bầu cử Mỹ vào cuối năm 2024. Sau đó, một thỏa thuận sẽ được đưa ra cho chính quyền mới", ông Poletaev nhận định.

Kịch bản nào cho năm 2024?

Vào đầu năm 2023, cuộc phản công của Ukraine được kỳ vọng sẽ thay đổi cục diện xung đột. Tuy nhiên, các chuyên gia quân sự và nhà phân tích quốc phòng nói với CNBC rằng điều đó đã không xảy ra và triển vọng đột phá vào năm 2024 cũng khó xảy ra.

Các chuyên gia dự đoán giao tranh dữ dội có thể sẽ tiếp tục diễn ra trong năm tới, nhưng lực lượng Ukraine khó có thể tiến hành thêm bất kỳ cuộc phản công nào. Trong khi đó, Nga có thể sẽ tập trung vào việc củng cố các vùng lãnh thổ mà nước này đã kiểm soát, đặc biệt ở miền Đông Ukraine.

Trên chiến trường, các chuyên gia quân sự cho rằng quỹ đạo mà cuộc xung đột Nga - Ukraine diễn ra vào năm 2024 sẽ chủ yếu được quyết định bởi Mỹ, quốc gia viện trợ quân sự lớn nhất của Ukraine.

"Chiến tranh luôn tiềm ẩn những điều không chắc chắn. Nga hoặc Ukraine có thể giành chiến thắng trong cuộc chiến. Nhưng hiện tại cả hai bên đều không đạt được nhiều bước tiến", Stephen Twitty, cựu phó chỉ huy Bộ Tư lệnh châu Âu của Mỹ, nhận định.

"Chúng ta đang ở trong tình thế như vậy, nếu không có bên nào giành chiến thắng rõ ràng, xung đột sẽ rơi vào bế tắc và có lẽ sẽ trở thành cuộc xung đột đóng băng trong tương lai. Theo tôi, cục diện xung đột có thể thay đổi nếu Ukraine không được tiếp tục viện trợ, cấp vốn và trang thiết bị cũng như nhân lực. Khi đó cuộc chiến này có thể nghiêng về phía Nga", ông Twitty cho biết.

Các nhà phân tích quốc phòng đồng ý rằng phần lớn triển vọng của Ukraine phụ thuộc vào kết quả cuộc bỏ phiếu bầu tổng thống Mỹ vào tháng 11/2024. Có những lo ngại rằng, do mối quan hệ tốt đẹp trước đây của cựu Tổng thống Donald Trump với Moscow và chính sách "Nước Mỹ trên hết", viện trợ cho Ukraine có thể nhanh chóng bị gác lại nếu ông Trump lên nắm quyền.

"Tôi nghĩ điều quan trọng là phải hiểu mức độ mà Ukraine phụ thuộc vào Mỹ lúc này, bởi vì Ukraine phụ thuộc vào Mỹ nhiều hơn đáng kể so với EU", Sam Cranny-Evans, nhà phân tích quốc phòng tại Viện nghiên cứu quốc phòng Royal United Services, nói.

"Nếu cuộc bầu cử ở Mỹ diễn ra theo chiều hướng không có lợi cho Ukraine, cùng với việc EU không tăng cường viện trợ, đó không phải là một kịch bản lạc quan cho Ukraine vào năm 2024", chuyên gia Cranny-Evans nhận định.

Các nhà phân tích tại Viện Nghiên cứu Chiến tranh (ISW) có trụ sở tại Washington lưu ý rằng, Nga có thể tiến hành các hoạt động tấn công ở nhiều khu vực trên mặt trận, trong giai đoạn thời tiết khó khăn nhất vào mùa thu đông, "nhằm kiểm soát và giành thế chủ động" trước cuộc bầu cử tổng thống Nga vào tháng 3/2024.

"Trong khi đó, các lực lượng Ukraine thiết lập và củng cố các vị trí phòng thủ để bảo toàn nhân lực và nguồn lực cho các nỗ lực tấn công trong tương lai", ISW dự đoán.

Nga đã thể hiện quyết tâm tiếp tục triển khai chiến dịch quân sự lâu dài ở Ukraine và có khả năng điều hàng trăm nghìn quân tham chiến. Tổng thống Putin tuyên bố trong cuộc họp báo cuối năm rằng 617.000 quân đang hoạt động ở Ukraine.

Vào đầu tháng 12, ông Putin đã ký sắc lệnh cho quân đội tăng số lượng quân nhân trong lực lượng vũ trang Nga thêm 170.000 người, nâng tổng số quân lên 1,32 triệu người. Nga cũng tăng cường chi tiêu quân sự trong năm 2024, với gần 30% chi tiêu tài chính sẽ dành cho các lực lượng vũ trang. Ngành công nghiệp - quân sự của Nga cũng tăng cường sản xuất trang thiết bị, khí tài từ máy bay không người lái cho đến máy bay chiến đấu.

Trong khi đó, Bộ Quốc phòng Ukraine tuyên bố mục tiêu chính của nước này vào năm 2024 là thúc đẩy ngành công nghiệp quốc phòng trong bối cảnh nguồn viện trợ từ các đồng minh phương Tây trong tương lai không chắc chắn. Ukraine cũng thay đổi luật tuyển quân do nhận thấy sự cần thiết của việc tăng cường lực lượng.

Việc cả Ukraine và Nga đều đầu tư mạnh vào cuộc chiến, khó có khả năng diễn ra bất kỳ cuộc đàm phán nào để chấm dứt xung đột hoặc đồng ý ngừng bắn. Các nhà phân tích quốc phòng lập luận rằng không bên nào muốn tham gia đàm phán trừ khi họ ở thế mạnh và có thể đưa ra các điều kiện.

"Trong trường hợp đảng Cộng hòa giành chiến thắng trong cuộc bầu cử tổng thống Mỹ vào năm tới, đặc biệt nếu người chiến thắng là ông Donald Trump, nguồn tài trợ sẽ giảm đáng kể, khi đó áp lực đàm phán đối với Ukraine sẽ gia tăng", Mario Bikarski, nhà phân tích về châu Âu và Nga tại Economist Intelligence Unit, cho biết.

"Tất nhiên, Ukraine không muốn đàm phán, nhưng trong hoàn cảnh như vậy, họ sẽ không có lựa chọn nào khác. Câu hỏi tiếp theo là liệu Nga có sẵn sàng đàm phán hay không, vì nếu có dấu hiệu cho thấy phương Tây ngừng hỗ trợ Ukraine và Ukraine bị ép buộc tham gia đàm phán, Nga có thể coi đây là một cơ hội để giành thêm lợi ích", chuyên gia Bikarski dự đoán.

Các chuyên gia quốc phòng cho rằng kịch bản nhiều khả năng xảy ra nhất trong năm 2024 là Nga - Ukraine tiếp tục cường độ giao tranh hiện tại và xung đột rơi vào bế tắc khi không bên nào đạt được bước tiến lớn trên thực địa và giành được các vùng lãnh thổ.

Theo New York Times, Hill, RT, CNBC