Bồ sách nước Nam

Từ chối không nhận học vị tiến sĩ

Nguyễn Nguyên Chẩn người xã Lạc Thực (nay là xã Đồng Lạc) sinh năm 1425, học hành giỏi giang lại có tính hiếu thắng. Khoa Nhâm Tuất 1442, Nguyễn Nguyên Chẩn vừa tròn 18 tuổi, đi thi Hội. Thi Hội bấy giờ có 4 trường, ba trường kia ông làm bài thật xuất sắc.

Đến khi vào trường thứ tư thi bài văn sách, trả lời nghĩa lý kinh điển về công việc của đế vương ngày xưa và vấn đề quốc gia đại sự. Ông Chẩn vẫn tung bút làm bài tự luận với chính kiến của mình. Triết lý dồi dào, kiến văn thâm hậu, lại có nhiều đề nghị mang tính tiến bộ nên Nguyễn Nguyên Chẩn cứ đinh ninh bài của mình xứng đáng đỗ Tam khôi (không Trạng nguyên, Bảng nhãn cũng phải Thám hoa).

Khi xướng danh, thấy mình chỉ đỗ hàng Đệ tam giáp đồng tiến sĩ xuất thân. Ông bực quá bỏ ra về không nhận học vị Tiến sĩ, khiến cho sĩ tử kinh ngạc.

Về nhà, ông tiếp tục đèn sách. 6 năm sau, khi 24 tuổi, gặp khoa Mậu Thìn niên hiệu Thái Hoà 6 (1448) triều vua Lê Nhân Tông, Nguyễn Nguyên Chẩn lại lều chõng lần nữa. Thật kỳ lạ, ông vẫn đỗ Đệ tam giáp đồng tiến sĩ xuất thân như lần trước. Vậy là hai lần đỗ Tiến sĩ.

Sách Các nhà khoa bảng Việt Nam (1075-1919) viết “tiến sĩ Nguyễn Nguyên Chẩn có tên trong khoa thi Nhâm Tuất (1442) và khoa Mậu Thìn (1448)” là vì thế.

Nguyễn Nguyên Chẩn làm quan đến chức Khu mật trực học sĩ. Thật là chuyện hi hữu trong lịch sử khoa cử nước nhà.

Liên tiếp hai khoa thi Hội, người Nam Sách có 7 vị đại khoa

Ấy là khoa Kỷ Mùi 1559, cả nước 20 người đỗ, riêng Nam Sách chiếm 2: Ngôi Thám hoa thuộc về ông Đặng Thì Thố người xã An Châu, và ông Nguyễn Vĩnh Phúc người Đồn Bối, đỗ tam giáp tiến sĩ.

3 năm sau, khoa Nhâm Tuất 1562 đất Nam Sách phát tiết mạnh về đường khoa cử. Triều đình Mạc Phúc Nguyên 18 người đỗ, thì huyện có 5 người chiếm gần 30% đại khoa cả nước. Phạm Duy Quyết xã Xác Khê chiếm ngôi Trạng nguyên, Trương Lỗ người Bồi Trì xã Nam Hồng giành ngôi Bảng nhãn. Nguyễn Minh Bích người Nhân Lý đỗ Hoàng giáp;  Nguyễn Vụ Thực làng La Xuyên, xã Đồng Lạc và Vương Duy Thông làng Uông Hạ, xã Minh Tân đều đỗ Tiến sĩ.

Người Nam Sách hôm nay tự hào về mảnh đất con người quê hương, nối  tiếp truyền thống hiếu học của thế hệ trước.

Khúc Hà Linh