Trường kỳ gian khổ sự học thời nay

Con người VN sống trải dài trên dãy đất hình chữ S, có  tuổi thọ trung bình khoảng 73 năm. “Oa..oa…oa” là tiếng khóc lúc chào đời sau 9 tháng 10 ngày phôi thai trong bụng mẹ. Một năm sau mới chập chững biết đi, rồi bập bẹ nói. Đó là chuyện rất bình thường, nhưng giờ đây có lẽ phải gọi những người đi học là... những sinh vật kỳ lạ chăng?

Bởi bắt đầu từ tuổi 5 đến 22  là một quãng thời gian dài lao khổ, sống căng thẳng, chịu nhiều áp lực để trui rèn, gọt giũa theo một “chiến lược giáo dục” được phê duyệt sẵn. Thời gian này được gọi là “quá trình giáo dục và đào tạo”. Ai chưa qua quá trình này hoặc giữa đường “gãy gánh” thì sản phẩm bị cho là lỗi, chưa hoàn hảo. Ai may mắn hoặc “dũng cảm” vượt qua có lẽ phải được ví như...những tấm gương. Chúng ta hãy cùng hình dung “đoạn trường” thống  khổ đó xem sao:

Gian nan nhập học

Khi trẻ con từ 3 đến 5 tuổi lập tức tổ dân phố, thôn ấp, các hội, tổ chức đoàn thể đến gửi giấy thông báo để các gia đình đưa các nhóc đến trường Mầm non. Tại đây, các nhóc được học hát, múa, cách đi tè, ngồi bô, được uống sữa học đường... Và cũng tại đây ở tuổi thứ 5, các nhóc bắt đầu bị “dụ dỗ” học thêm với môn học đầu tiên có tên gọi là “học chữ”, vì biết chữ trước (theo các cô giáo Mầm non) sẽ dễ dàng vào được các trường điểm sau này.

Có lẽ khái niệm “dạy thêm học thêm” bắt nguồn manh nha hình thành từ đây. Nhưng nhọc nhằn và ám ảnh nhất vẫn là thời gian nhập học vào lớp 1. Nhiều ông Bố, bà Mẹ (chủ yếu là ở thành phố) phải đội sương, dầm mưa thức dậy từ rất sớm, đứng kiên nhẫn chờ đợi trước những cổng trường (được coi là tốt) chỉ mong mua được bộ hồ sơ nhập học cho con.

Đến mùa nhập học, thì cảnh chen lấn, xô đẩy tại các trường lại diễn ra. Những hình thức “chạy” đua nhau làm khổ phụ huynh (chạy hồ sơ, chạy trường, chạy lớp, chạy thầy, chạy cô…) Những bức ảnh với các tựa đề ấn tượng được các báo thay nhau giật lên: “Cổng trường… đổ sập”, “Phụ huynh…đạp rào lướt tới”, “Ban Giám hiệu trường … bị vây”, “Chạy trường, công an vào cuộc…”…. Phản ánh, phê phán, dư luận bức xúc… nhưng rồi mọi việc sau đó đâu lại vào đấy. Vẫn như nước dâng rồi lại rút, như mưa rồi tạnh, như bão đã tan. Thế đấy! chào mừng con người đã vào lớp 1.

Học ngoại ngữ kiểu... ngược đời

Ngoại ngữ (theo tôi nghĩ) với nhiều học sinh VN (nhất là ở các vùng nông thôn…) có lẽ là môn học “cực hình” nhất mà người học phải “chịu đựng”. Lúc đầu chỉ từ lớp 6 đến 12 và các năm học ở trung cấp, cao đẳng, đại học thôi. Nhưng gần đây, các nhà nghiên cứu thấy rằng công dân VN ít nghiên cứu chuyên sâu và giao tiếp xã hội kém là có nguyên nhân cốt lõi từ… khả năng ngoại ngữ. Thế là đề án Học ngoại ngữ ra đời.

Học  ngoại ngữ từ lớp 3, các trường Chuyên phải dạy các môn Tự nhiên bằng Tiếng Anh. Một phát kiến mới lạ của ngành lại xuất hiện! Nhưng lạ đời nhất, khiến nhiều người học chắc không thể “tiêu hóa” được là cách dạy “ngược đời” của môn học này ở các nhà trường phổ thông hiện nay.

Sau đây là (kịch bản) tự sự của 1 học sinh lớp 3 sau vài ngày học Tiếng Anh:

Con người vốn thông minh và nhạy bén, nhưng con người cũng bảo thủ lắm! Bọn trẻ nói đúng. Học sinh các nước khác không học tiếng nước ngoài như chúng ta mà học Nói trước, sau học Viết. Còn chúng ta thì ngược lại, học Văn phạm Ngữ pháp, rồi học Đọc, Nói…sau. Nghĩa là chúng ta không theo một nguyên lý cơ bản. Và như thế có cải cách cách dạy và học Tiếng Anh đến đâu, nhưng chưa thay đổi nguyên lý khoa học trên thì…vốn tiếng Anh của nhiều con người VN ta, theo tôi chắc vẫn chỉ có thể dừng lại ở “hello”; “what is your name ?”; “bye …bye…” mà thôi.

Sợ đến trường

Bệnh chán học ở nhiều học sinh các cấp mới là nỗi nguy đáng lo ngại nhất của giáo dục nước nhà, mặc dù tại các nhà trường luôn có khẩu hiệu “Mỗi ngày đến trường là một ngày vui’. Hôm  nào nhà trường cho nghỉ, cho về sớm hay thầy cô bị ốm (mà tôi biết không ít học sinh VN “rất mong” thầy cô bị ốm ?),  nghỉ tiết thì y như rằng…đám học sinh gương mặt ai cũng rạng rỡ. Chúng vỗ tay chan chát, miệng đồng thanh hét to : “ye…ye..”

Thế đấy! bọn nhóc chán học, sợ phải học, sợ phải hàng ngày đến trường vì đến trường phải bị khảo bài, bị kiểm tra, bị làm bài tập…Nói chung, đến trường giờ với đa số là “cực hình”, là “xiềng xích” mà nghỉ học là được “giải thoát”.

Trường học có khang trang, sạch đẹp đến mấy nhưng nội dung giáo dục nhồi nhét,  quá tải, không thực tế thì vẫn chưa lôi cuốn được người học. Khi đã chưa lôi cuốn được người học thì không thể ngự trị ở học sinh sự yêu thích, niềm đam mê, bầu nhiệt huyết… Thế thì thử hỏi mục đích của giáo dục có đạt được hay không?

Khi đọc đến đây, chắc hẳn độc giả sẽ biện luận: Vẫn đạt được đấy chứ! Chương trình nặng, quá tải, ai cũng kêu ca nhưng hàng năm khi tổng kết, phần đa trường nào cũng “bội thực” học sinh giỏi. Tài, tài thật! bái phục các học sinh thời nay! Giáo dục chúng ta tài đến thế là cùng! (mượn cách nói của Nam Cao trong tác phẩm “Đôi Mắt”).

Nhưng mấy ai biết rằng, sợ đến trường là phản xạ có điều kiện của bọn trẻ, nhằm gửi đến một thông điệp cho người lớn chúng ta : “Tuổi thơ của tôi đang bị đánh cắp”. Thông điệp được phát đi nhưng người lớn vẫn phớt lờ, nhà trường vẫn như cũ …thì “trường quốc tế” ra đời là lẽ đương nhiên. 

Ám ảnh kiểm tra, thi

Còn nhà trường, vì thành tích, vì thanh danh, vì con số tròn trịa 100% …lên kế hoạch phụ đạo, khảo bài, truy bài. Mỗi sáng sớm, các “sĩ tử” tay vở, tay sách, bình nước, hộp sữa…ngồi chật kín sân trường để được các thầy cô truy bài, khảo bài. Một quang cảnh chẳng khác gì thời… xa xưa nhưng vẫn diễn ra trong xã hội hiện đại. Nó chỉ phản ánh một nền giáo dục lạc điệu, “lạc hậu”, ‘lạc đường” (chữ dùng của GS. Chu Hảo) và quan trọng hơn là giáo dục vô tình làm lãng phí thời gian của người học. Bằng cách kiểm tra, thi cử như hiện nay, chúng ta có thể phân biệt được người chịu khó và chưa chịu khó, chứ chưa đánh giá được sức sáng tạo tiềm tàng của mỗi cá thể độc lập người học.

Ngoài ra, thông qua các kỳ thi, người học còn là nạn nhân chính của căn bệnh thành tích - một căn bệnh trầm kha của ngành giáo dục. Chúng ta vẫn thường thán phục, xem các em học sinh, sinh viên đạt giải quốc tế như các bậc kỳ tài. Nhưng có mấy ai thống kê được các em đoạt giải Olympic Quốc tế Vật lý, Hóa học, Toán học… bây giờ đã là một “Lê Bá Khánh Trình” hay là một “Ngô Bảo Châu” chưa ?

Năm nào chúng ta cũng đạt giải cao trong các kỳ thi Robocon quốc tế, nhưng có sản phẩm công nghiệp nào mang thương hiệu VN xuất hiện trên thương trường trong và ngoài nước? Vì thế học sinh Giỏi cấp Trường, cấp Tỉnh, cấp Quốc gia  hay Thủ khoa Đại học, Cao đẳng… tôi thấy có lẽ tất cả mới chỉ là ánh hào quang tạm thời, làm rạng rỡ thêm cho những trang báo cáo dài về thành tích của nhà trường, của ngành Giáo dục mà thôi.

Chương trình giáo dục của chúng ta vẫn còn bỏ ngỏ, vẫn nợ người học một chữ, đó là chữ HÀNH. Đúng thế! HỌC chưa đi đôi với HÀNH. chỉ học … có học giỏi, có đạt giải Quốc tế này, Quốc tế nọ nhưng chưa áp dụng sự học vào thực tế thì chỉ là người nói suông, là “tuyên truyền nhãi nhép” mà thôi.

Nguyễn Hữu Tâm (Bà Rịa-Vũng Tàu)