Dù nhiều sự cố vỡ đập, chủ thủy điện vẫn làm chiếu lệ

Đến nay, có 56 dự án đã đưa vào vận hành khai thác với công suất phát điện gần 15.000 MW, 27 dự án đang lắp máy, 31 dự án đang thi công, 17 dự án đang nghiên cứu, 7 dự án chưa có chủ trương đầu tư do còn vướng mắc liên quan đến tác động môi trường xã hội. Có 2 dự án đã loại khỏi quy hoạch do tác động tiêu cực lớn được cảnh báo.

Quy hoạch thủy điện nhỏ thì chủ yếu nằm trên các sông, suối nành với độ dốc lớn, lòng dẫn hẹp nên phần chính là để khai thác lưu lượng và chênh cao địa hình tự nhiên, không xây dựng được đập cao, hồ chứa lớn. Do đó, hầu hết các dự án chỉ có nhiệm vụ phát điện, chỉ một số ít có khả năng kết hợp cấp nước tưới, điều tiết bổ sung lưu lượng về mua kiệt, giảm lũ nhỏ và làm chậm lũ cho hạ du.

Chất lượng quy hoạch thủy điện nhóm này bộc lộ khá nhiều hạn chế, không ít dự án phải điều chỉnh sơ đồ khai thác và quy mô trong quá trình đầu tư. Một số dự án không đảm bảo khả thi do thiếu cơ sở hạ tầng cần thiết như giao thông, lưới điện…

Về công tác vận hành các hồ chứa thời gian qua, Bộ trưởng Vũ Huy Hoàng báo cáo, nhìn chung, các hồ chưa đều nghiêm túc thực hiện các quy định, nâng cao hiệu quả chống lũ, giảm lũ cho hạ du. Trách nhiệm của các chủ hồ đã được đề cao, chủ động tổ chức thực hiện dự báo lưu lượng nước, đo đạc các yếu tố khí tượng thủy văn, cung cấp thông tin, thông báo xả lũ, xây trạm quan trắc…

Ở Bắc Bộ, việc vận hành các hồ chứa thủy điện Hòa Bình, Thác Bà (từ năm 2000), Tuyên Quang (có thêm năm 2008), Sơn La (có thêm năm 2011) rất chặt chẽ, cấp nước có hiệu quả cao cho sản xuất nông nghiệp.

Tại miền Trung và Tây Nguyên, trong mùa lũ năm 2012 và mùa kiệt năm 2013, lưu lượng về các hồ chứa thấp hơn trung bình nhiều năm, khô hạn lịch sử trong vòng gần 40 năm xảy ra. Nhiều hồ chứa vừa và nhỏ đã bị cạn kiệt, gây thiếu nước, hạn hán và xâm nhập mặn tại nhiều tỉnh thành, ảnh hưởng đến sản xuất, sinh hoạt của người dân (đặc biệt là các tỉnh Đắk Lắk, Đắk Nông, Kon Tum, Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định, Bình Thuận).

Nhiều khó khăn đã được Bộ Công thương báo cáo cụ thể như thủy điện nhỏ, đầu tư thấp, hồ xây dựng nhỏ nên hiệu ích tổng hợp vừa phát điện vừa điều tiết nước không cao. Một số trường hợp việc khai thác thủy điện theo hình thức chuyển dòng, tuy đem lại hiệu quả cao về khả năng khia thác thủy năng nhưng cũng dẫn đến tình trạng tranh chấp về nguồn nước (như thủy điện Đắk Mi 4 và An Khê - Ka Nắk).

Về công tác quản lý an toàn đập thủy điện, người đứng đầu Bộ Công thương đánh giá, với 59 nhà máy thủy điện công suất trên 30MW đều đã thực hiện nghiêm túc quy định. Có 37 đập đã được kiểm định khi đến kỳ, 40 đập đã được cắm mốc xác định phạm vi vùng phụ cận bảo vệ đập, 35 đập có phương án bảo vệ đã được phê duyệt, 49 đập có phương án phòng chống lụt bão đảm bảo an toàn được duyệt…

Đối với các nhà máy có công suất nhỏ hơn, một số chủ đập chưa thực hiện đầy đủ quy định về quản lý an toàn đập. Có 34 đập chưa thực hiện kiểm định, tính toán dòng chảy lũ, khả năng xả lỹ của hồ chứa dù đã quá kỳ kiểm định. 76 đập chưa xây dựng phương án bảo vệ đập, 62 đập chưa có phương án phòng chống lụt bảo đảm bảo an toàn đập.

P.Thảo