(Dân trí) - Nguyên Thứ trưởng Bộ Nội vụ Nguyễn Tiến Dĩnh cho rằng cần rà soát vị trí việc làm, sát hạch, đào tạo và trọng dụng nhân tài để xây dựng đội ngũ công chức cấp xã, phường mạnh hơn.
Sau hơn hai tháng vận hành mô hình chính quyền địa phương hai cấp, phóng viên Dân trí đã có cuộc trao đổi với ông Nguyễn Tiến Dĩnh, nguyên Thứ trưởng Bộ Nội vụ, xung quanh thực trạng và giải pháp nâng cao chất lượng đội ngũ công chức cơ sở.
Sau hơn hai tháng triển khai mô hình chính quyền địa phương hai cấp, theo ông thực trạng đội ngũ công chức xã, phường hiện nay như thế nào?
- Có thể thấy mô hình mới cơ bản vận hành thông suốt, không xảy ra ách tắc lớn. Tuy nhiên, đúng như nhiều địa phương phản ánh, khó khăn lớn nhất hiện nay tập trung ở đội ngũ công chức xã, phường.
Đội ngũ này hình thành từ ba nguồn. Thứ nhất là những cán bộ cấp xã cũ được giữ lại nếu đáp ứng yêu cầu. Thứ hai là công chức từ cấp huyện, quận được điều chuyển xuống. Và thứ ba là một số cán bộ từ tỉnh tăng cường. Cách hình thành này giúp bổ sung nhân sự nhanh chóng nhưng cũng còn một số bất cập.
Xã sau sáp nhập có quy mô rộng hơn cả về diện tích, dân số lẫn thẩm quyền. Những công việc trước đây do huyện đảm nhiệm nay chuyển hẳn về xã. Công chức cơ sở phải vừa tổ chức thực hiện chính sách, vừa cung cấp dịch vụ công cơ bản, vừa giải quyết toàn bộ thủ tục hành chính cho người dân.
Trong điều kiện ấy, nhiều công chức còn lúng túng. Kỹ năng giải quyết công việc chưa đồng đều, năng lực chuyên môn chưa đáp ứng yêu cầu. Việc bố trí nhân sự có nơi chưa đúng vị trí việc làm, khiến hiệu quả giảm. Ngoài ra, cơ sở vật chất và hạ tầng công nghệ thông tin nhiều xã còn yếu, trụ sở phân tán, công chức phải đi làm xa, tất cả cộng hưởng thành áp lực rất lớn.
Bộ Giáo dục và Đào tạo từng công bố tỷ lệ công chức giáo dục ở cấp xã được đào tạo đúng chuyên ngành chỉ đạt 20-30%. Ông đánh giá thế nào về con số này?
- Đây là minh chứng rõ ràng cho bất cập hiện nay. Khi công chức cơ sở không được bố trí đúng chuyên môn, việc tham mưu, chỉ đạo hay xử lý công việc sẽ gặp khó, thậm chí dễ xảy ra sai sót.
Ngành giáo dục chỉ là ví dụ tiêu biểu, các lĩnh vực khác như tài chính, đất đai, xây dựng cũng có tình trạng tương tự, chỉ khác là chưa có thống kê cụ thể. Thực tế ở nhiều xã, phường, công chức làm trái ngành, trái nghề, dẫn tới hạn chế trong tham mưu và giải quyết thủ tục cho người dân. Điều này ảnh hưởng trực tiếp chất lượng phục vụ và sự hài lòng của nhân dân.
Theo ông, nguyên nhân chính khiến nhiều công chức xã, phường chưa đáp ứng yêu cầu là gì?
- Có hai nguyên nhân lớn. Thứ nhất, khâu bố trí cán bộ cơ sở tại một số nơi chưa thật sự theo sát vị trí việc làm. Trước đây, tuyển dụng và sử dụng có chú ý đến chuyên ngành, nhưng thực hiện chưa triệt để. Vì vậy mới có tình trạng công chức giáo dục chỉ 20-30% làm đúng chuyên ngành, hay các lĩnh vực khác cũng bố trí lệch.
Thứ hai, mô hình chính quyền hai cấp còn rất mới. Nhiệm vụ và thẩm quyền của xã hiện nay lớn hơn nhiều so với trước. Cán bộ từ huyện hoặc tỉnh chuyển xuống chưa quen xử lý trực tiếp, cần có khoảng thời gian nhất định để thích nghi.
Ngoài ra, còn những vướng mắc về thể chế. Luật Tổ chức chính quyền địa phương 2025 đã quy định nhiều thẩm quyền mới cho xã, nhưng đến nay nhiều công chức địa phương lúng túng trong thực thi.
Có ý kiến cho rằng cán bộ huyện hoặc tỉnh xuống thì trình độ cao hơn, sao vẫn lúng túng?
- Ở đây không phải vấn đề trình độ, mà là kỹ năng thực hành. Cán bộ huyện, tỉnh thường ở vị trí tham mưu, ít trực tiếp giải quyết thủ tục. Khi xuống xã, mọi việc phải làm cụ thể với dân, hồ sơ, thủ tục. Sự thay đổi này buộc họ phải thích nghi, trong khi khối lượng công việc lại tăng đột biến do dân số đông, diện tích rộng, trụ sở chưa được đầu tư mới. Tất cả dồn vào một điểm nên áp lực gấp nhiều lần, dù có chuyên môn vẫn khó tránh khỏi lúng túng.
Vậy cơ chế tuyển dụng và bố trí cán bộ trước đây đã để lại những hạn chế gì?
- Chúng ta từng áp dụng tuyển dụng theo vị trí việc làm, nhưng vẫn có nơi chưa đồng bộ và chưa đến nơi đến chốn. Hậu quả là nhiều công chức bị bố trí không đúng chuyên ngành, dẫn đến bất cập kéo dài. Đây là vấn đề phải khắc phục triệt để, nhất là khi Luật Cán bộ, công chức vừa sửa đổi, yêu cầu mọi khâu từ tuyển dụng, sử dụng, chế độ chính sách đều gắn với vị trí việc làm.
TP Hải Phòng đã thực hiện đào tạo, luân chuyển, điều động cán bộ từ các sở, ngành biệt phái về xã, phường, thậm chí tăng cường lâu dài. Ông đánh giá thế nào?
- Tôi cho rằng đây là bước đi rất cần thiết. Ngoài việc bồi dưỡng, đào tạo thường xuyên để công chức có thể bắt nhịp với nhiệm vụ mới, các địa phương cũng nên tổ chức sát hạch. Qua đó có thể rà soát, phân loại công chức, xác định ai đáp ứng, ai không.
Điều quan trọng là đào tạo phải dựa vào vị trí việc làm, sát với nhu cầu thực tế. Không chỉ dừng ở chuyên môn, mà còn tập trung vào kỹ năng xử lý công việc, kỹ năng ứng dụng công nghệ thông tin, đáp ứng yêu cầu chuyển đổi số, xây dựng chính quyền số, xã hội số.
Một giải pháp khác là thu hút nhân tài. Tuy nhiên, nhiều nơi có mời gọi nhưng không giữ được. Theo ông, mấu chốt vấn đề nằm ở đâu?
- Chính sách đãi ngộ quan trọng, nhưng chưa phải tất cả. Quyết định vẫn là môi trường làm việc. Người tài cần môi trường công bằng, dân chủ, nơi tiếng nói được lắng nghe, đóng góp được ghi nhận, thành quả được đánh giá đúng.
Nếu chỉ mời gọi bằng lương bổng, nhưng bố trí công việc không phù hợp, không tạo điều kiện cống hiến, họ sẽ ra đi. Chúng ta đã có Nghị định 179/2024 của Chính phủ về thu hút nhân tài, nhiều địa phương cũng xây dựng đề án riêng. Nhưng để giữ chân, phải đi kèm trọng dụng. Người tài muốn thấy mình được tin tưởng, được trao nhiệm vụ xứng đáng, được tạo điều kiện phát triển. Đây mới là yếu tố then chốt.
Theo ông, công tác đào tạo và sát hạch sắp tới cần đổi mới ra sao?
- Đào tạo, bồi dưỡng là con đường lâu dài và quan trọng nhất. Với chính quyền địa phương hai cấp, lại trong bối cảnh chuyển đổi số, việc này càng cấp thiết.
Thứ nhất, đào tạo phải theo nhu cầu thực tế, gắn chặt với vị trí việc làm. Công chức ở vị trí nào cần được trang bị đúng kỹ năng, kiến thức cho vị trí đó.
Thứ hai, ngoài chuyên môn, cần nhấn mạnh kỹ năng làm việc, đặc biệt là công nghệ thông tin. Công chức phải thành thạo công cụ số để phục vụ người dân nhanh hơn, minh bạch hơn.
Thứ ba, hình thức đào tạo cần linh hoạt, có thể trực tuyến, ngắn hạn, vừa làm vừa học, phù hợp với công chức xã vốn bận rộn.
Trong bối cảnh tinh giản biên chế, việc mở rộng cơ hội tuyển dụng mới cần dựa trên tiêu chí nào?
- Tuyển dụng phải theo vị trí việc làm, ưu tiên người có năng lực, kiến thức, kỹ năng, và quan trọng nhất là tinh thần, thái độ phục vụ. Ngày nay, công chức không chỉ là quản lý mà còn là phục vụ. Tư duy cần thay đổi từ “làm cho nhà nước” sang “phục vụ nhân dân”.
Đâu là những việc cần làm ngay để khắc phục tình trạng công chức làm không đúng chuyên môn?
- Trước hết, phải điều chuyển ngay. Ở đâu thiếu, ở đâu thừa, cần sắp xếp lại, bởi hiện nay chúng ta có cơ chế liên thông khá tốt. Thứ hai, phải tăng cường đào tạo, huấn luyện tại chỗ, nhất là cho những vị trí then chốt. Công chức xã là người xử lý trực tiếp, nếu yếu sẽ gây ách tắc cho cả bộ máy.
Ngoài chuyên môn, nhiều công chức xã còn gặp khó khăn về đời sống, đi làm xa nhà. Nhà nước nên quan tâm thế nào?
- Đây là yếu tố không thể bỏ qua. Khi sáp nhập, nhiều cán bộ phải đi xa hơn, trụ sở phân tán, điều kiện sinh hoạt khó khăn. Nếu chỉ chú trọng công việc mà quên đời sống, thì tinh thần của họ sẽ bị ảnh hưởng. Do đó, cùng với cải cách tiền lương sắp tới, Nhà nước cần có chính sách hỗ trợ, tạo điều kiện để công chức yên tâm công tác.
Tổng Bí thư Tô Lâm từng nhấn mạnh 30% nhiệm vụ của công chức là quản lý, 70% là kiến tạo và phục vụ. Công chức cơ sở cần thấm nhuần tinh thần này ra sao?
- Đây là định hướng rất quan trọng. Nhà nước ta đang chuyển từ quản lý sang phục vụ, từ điều hành sang kiến tạo. Công chức cấp xã, phường là cấp gần dân nhất, nên càng phải thấm nhuần.
Họ không chỉ ký giấy tờ, giải quyết thủ tục, mà phải coi đó là cơ hội phục vụ, làm cho người dân thuận lợi hơn, hài lòng hơn. Tinh thần này phải thấm vào từng hành động, từng quyết định, từng thái độ. Khi đó, chính quyền địa phương hai cấp mới thật sự hiệu quả, gần dân, vì dân.
Xin cảm ơn ông về cuộc trao đổi này!
